چشم انداز حضور شرکت‌های مهندسی در افغانستان
چشم انداز حضور شرکت‌های مهندسی در افغانستان
حمید بابازاده
رئیس هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان خدمات فنی‌ومهندسی خراسان رضوی
بی شک موتور رشد و توسعه اقتصادی هر کشور در توسعه موفق و پایدار صادرات است؛ اما در این میان صادرات خدمات فنی و مهندسی در کنار توسعه صادرات و ارزآوری مبتنی بر دانش و تکنولوژی، دستاوردهای دیگری از جمله اشتغال‌زایی بین‌المللی، صادرات کالا و توسعه روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را به دنبال دارد.
صادرات خدمات فنی و مهندسی به دلیل عدم عینیت، پیچیدگی و استمرار در پروژه‌ها تاثیر زیادی از روابط سیاسی و اقتصادی کشورها گرفته و نیاز به حمایت کامل دولت‌ها و سیستم بانکی دارد. یک صادرکننده در این حوزه تا زمان تحویل نهایی پروژه خود و حتی بعد از آن درگیر عوامل مختلفی در کشور خود و کشور هدف است .
افغانستان با توجه به هم‌مرزی با ایران و فرهنگ و زبان و دین مشترک و همچنین تحولات سیاسی و اقتصادی در چند دهه اخیرش، یکی از بازارهای بکر صادرات خدمات فنی و مهندسی و صنایع وابسته ایران بوده و خواهد بود؛ اما در چند سال اخیر، مشکلات صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران در این کشور کم نبوده و در حال حاضر با استقرار دولت طالبان باید به انتظار روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور نشست.
بعد از انحلال «آرین بانک» در این کشور شرکت‌های ایرانی برای دریافت ضمانت‌نامه بانکی و نقل و انتقال مالی مشکلات جدی داشتند و مجبور به پرداخت هزینه‌های بسیار بالا برای اخذ ضمانت‌نامه به صورت غیرمستقیم بودند. همچنین یکی دیگر از مشکلات افغانستان در دوره سیاسی قبل، تمایل زیاد مدیران این کشور به همراهی با سیاست‌های امریکا در منطقه بود و همکاری با شرکت‌های ایرانی برایشان در اولویت نبود و به دلیل بی‌نظمی و فساد بالا در این کشور پیمانکاران برای اخذ یک پروژه مجبور به پرداخت رشوه و هزینه‌های بالایی می‌شدند.
برای یک پیمانکار بخش خصوصی در فعالیت در یک کشور خارجی چند موضوع از جمله هزینه‌های اخذ پروژه، اخذ ضمانت‌نامه و مدیریت ریسک‌ها، مهم‌ترین مسایل تاثیرگذار بر حضور موفق و مستمر در حوزه صادرات است. متاسفانه با توجه به روابط و شرایط خاص سیاسی و اقتصادی ایران در جهان، کشورهای هدف صادراتی خدمات فنی و مهندسی ایران کشورهای پر ریسک منطقه هستند که این موضوع خطرات جدی برای پیمانکاران به خصوص پیمانکاران بخش خصوصی که از حمایت سیاسی بالا برخودار نیستند به دنبال دارد.
افغانستان هم چه قبل از تحولات سیاسی اخیر و چه بعد از این تحولات از این موضوع مستثی نخواهد بود. روابط سیاسی تاثیرگذار و شرایط اقتصادی و امنیتی مواردی است که در اخذ و موفقیت یک پروژه فنی و مهندسی تاثیرگذار است ما در این بحث به نوع حکومت و شرایط اجتماعی یک کشور در فاز اول نمی‌نگریم؛ بلکه برای ما مدیریت ریسک‌ها و امنیت پروژه از اولویت برخودار است.
در صورتی که ثبات سیاسی در این کشور شکل بگیرد و تکلیف ساختار سیاسی و مدیریتی این کشور مشخص گردد و افراد متخصص سکان مدیریت را به دست بگیرند، بدون شک با توجه به نیاز زیرساختی، این کشور می‌تواند بازار خوبی برای شرکت‌های ایرانی باشد .
موضوع مهم در این میان، دکترین این کشور در زمینه ارتباط با ایران و همچنین نوع دیپلماسی ایران در رابطه با این تحولات است که هنوز کشور ما موضع قاطع را در خصوص این تحولات ارایه نکرده است که امیدواریم اتخاذ این تصمیم با رویکرد اقتصادی و روابط بلندمدت تجاری باشد. در صورتی که شرایط سیاسی و امنیتی ثبات نسبی خود را پیدا کنند و ساختار مدیریتی این کشور بتواند رویکرد خود را در ارتباط با شرکت‌های خدمات فنی و مهندسی ایرانی مشخص و بتواند بودجه‌های مورد نیاز را تامین کند، می‌توان در خصوص ادامه فعالیت شرکت‌های ایران تصمیمی درست اتخاذ کرد.
با توجه به تحقیقات میدانی انجام شده با روی کار آمدن دولت اسلامی (طالبان) امنیت نسبی در بخش‌های شهری و مرکزی این کشور به‌وجود آمده است؛ اما متاسفانه تنش‌های بین گروه طالبان با گروه‌های القاعده و دیگر گروه‌ها این موضوع را در ابهام جدی قرار داده است. شرکت‌های ایرانی می‌توانند با همکاری دستگاه دیپلماتیک ایران و پیگیری جدی این موضوع میزان تحویل موقت پروژه را با کارفرمایان مشخص و صورت‌جلسه کرده و همچنین تجهیزات خود را به صورت دقیق آماربرداری کرده تا قابلیت رهگیری آن وجود داشته باشد .
نکته بسیار مهمی که متاسفانه اکثر صادرکنندگان به آن توجه نمی‌کنند و الان درگیر آن شده‌اند، موضوع بیمه‌های صادراتی بوده است که می‌توانستند قبل از حضور پروژه خود را در ریسک‌های سیاسی و تجاری از طریق صندوق ضمانت صادرات ایران بیمه کنند که این تحولات باعث گردید به موضوع مدیریت ریسک‌ها و بیمه‌ها توجه بیشتری کنند.
ساختار دولتی ایران در گام اول باید رویکرد خود را نسبت به این تغییر و تحولات سیاسی مشخص کند تا بتوانیم براساس این رویکرد عوامل تاثیرگذار از جمله اخذ پروژه‌ها، بودجه‌های مرتبط، همچنین اخذ ضمانت‌نامه‌های بانکی، مشکلات نقل و انتقال ارزی، موضوعات امنیتی را حل کند. در این میان دستگاه دیپلماسی ایران نقش بسیار مهمی داشته که باید براساس نگرش اقتصادی و با همکاری و همفکری متخصصان و تشکل‌های صادراتی مرتبط اهداف و برنامه‌های اجرایی خود را پیاده‌سازی کند.
بدون شک کشوری که سال‌ها درگیر جنگ‌ها، تحولات سیاسی و اجتماعی بوده است، نیاز بالایی به زیرساخت‌های شهری و صنعتی و عمرانی داشته و دارد. موضوع مهم در این میان، اختصاص بودجه‌ها و همچنین فضای با ثبات برای حضور شرکت‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری در این کشور است. در صورت تحقق این موارد شرکت‌های فنی و مهندسی ایران می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های تشکل‌ها و نهادهای صادراتی از این فرصت‌ها به نحوه احسن و موفق استفاده و اشتغال‌زایی نسبتا قابل توجهی را برای شرکت‌های فنی و مهندسی در حوزه‌های مختلف ایجاد کنند.
در پایان به این نکته مهم نظر مسوولان کشور و استان خراسان را جلب می‌کنم که شرایط حادث شده در افغانستان فرصت بسیار مناسبی را برای سرمایه‌گذاران افغانستان در خراسان فراهم کرده است که بایستی هرچه سریعتر نسبت به رفع موانع و مشکلات سرمایه‌گذاران افغانستان در استان اقدام کرد تا این ظرفیت از بین نرود.
