فقدان تعریف جامع از خدمات فنی و مهندسی؛ مانعی در مسیر شناسایی جامعه هدف این حوزه

رئیس کمیسیون خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق مشهد:
فقدان تعریف جامع از خدمات فنی و مهندسی؛ مانعی در مسیر شناسایی جامعه هدف این حوزه

رئیس کمیسیون خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق مشهد گفت: نبود یک تعریف جامع از عرصه خدمات فنی و مهندسی و ضعف در تبیین چارچوب‌های این حوزه، مانعی بر سر شناسایی جامعه هدف این بخش به شمار می‌آید.
به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی؛ محسن خندان دل در دومین جلسه این کمیسیون بر اهمیت دستیابی به یک تعریف جامع در تعیین مقیاس‌های حوزه خدمات فنی و مهندسی تاکید و عنوان کرد: اساسا حوزه‌های مختلف اعم از دولتی و خصوصی نتوانسته اند تعریفی متقن و قابل قبول را از اصلاح خدمات فنی و مهندسی ارائه کنند، چنان که هر یک از سازمان‌های مدیریت و برنامه ریزی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، وزارت صنعت، معدن و تجارت تعریف خاص خود را از این حوزه دارند.
وی با بیان اینکه عدم وجود بانک‌های اطلاعاتی و آمارهای متقن، یکی از آسیب‌هایی است که در حوزه کلان مدیریتی مشهود است و تصریح کرد: در واقع آمارها براساس کلید واژه‌های بسیار کوچک و مفاهیم ظریف تغییر پیدا می‌کنند، به طوری که حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی در بحث پتروشیمی، فولاد و یا میعانات گازی، با بخش میعانات و فرآورده‌های نفتی ادغام می‌شود و بحث خدمات را نیز ضمیمه آن می‌کنند که مجموع صادرات این موارد چندین میلیارد خواهد شد و عده ای براساس این اعداد و ارقام عنوان می‌کنند که صادرات خدمات فنی و مهندسی در وضعیت ایده آلی می‌باشد و این در حالی است که توجه ویژه به این حوزه نشان می‌دهد که نیمی از این اعداد و ارقام مربوط به صادرات کالا بوده است؛ نه خدمات صرف. بر همین اساس باید به کلید واژه مشترکی در این حوزه برسیم تا بتوانیم در همان حوزه مشخص مطالبه‌گری کنیم.
وی با تاکید بر ضرورت دستیابی به بانک‌های اطلاعاتی کارآمد در این بخش اظهار کرد: ما یکی از مشکلاتی که در حوزه خدمات فنی و مهندسی داریم، این است که ما جامعه هدف مان را به درستی نمی‌شناسیم.
رئیس کمیسیون خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق مشهد یادآور شد: در دبیرخانه کمیسیون تصمیمی اتخاذ شد که بر مبنای آن از نمایندگان تشکل‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و فعالان حوزه خدمات فنی و مهندسی تقاضا کردیم تا هر گونه تشکلی که در این حوزه می‌شناسند به ما معرفی کنند تا بدنه کمیسیون به نوعی متشکل از اعضای تشکل‌ها باشند. علاوه بر این از بخش دولتی نیز به فراخور دستور جلسات به کمیسیون دعوت می‌شوند، تقریبا تمامی حوزه‌های دولتی در بخش فنی و مهندسی دارای یک کارگروه، کمیته و معاونت هستند و قطعا ما از نمایندگان نهادهای مختلف استفاده خواهیم کرد.
وی عنوان کرد: بایستی از طریق راهکار مناسب بانک اطلاعاتی جامعی ایجاد کنیم، چرا که این بانک اطلاعاتی می‌تواند ما را به جامعه هدف برساند تا براساس آن بتوانیم مطالبه گری لازم را داشته باشیم.
*به دنبال راهکاری برای رفع موانع صادرات خدمات فنی و مهندسی هستیم
خندان دل با اشاره به اینکه ما به دنبال راهکاری برای رفع موانع صادرات خدمات فنی و مهندسی هستیم، تصریح کرد: این عرصه بسیار گسترده است و تقریبا هر فعالیتی که دارای یک حوزه خدماتی اعم از مشاوره، مدیریت، استاندارد، اجرا، ابنیه، عمران، برق است، به نوعی با این بخش پیوند می‌خورد.
رئیس کمیسیون خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق مشهد خاطرنشان کرد: بخش دولتی این وعده را به بخش خصوصی داده است که در هر یک از حوزه‌ها نیاز به تفویض اختیار باشد، صددرصد در این راستا آمادگی لازم را دارد، متقابلا بخش خصوصی نیز به انجام این اتفاق تمایل دارد.
خندان دل ادامه داد: در واقع بخش دولتی به این نتیجه رسیده که بخش خصوصی بهتر می‌تواند در پیشبرد امور موثر واقع شود. ما باید در این حوزه مطالبه گری لازم را داشته باشیم، لذا تقاضا داریم اعضای کمیسیون، درخواست‌های خود را در این موضوع به صورت مکتوب ارائه کنید.
*مروری بر تعاریف بخش‌های مختلف از حوزه خدمات فنی و مهندسی
در ادامه شعاع حسینی، دبیر کمیسیون خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق مشهد به ارائه تعریفی از این بخش پرداخت و عنوان کرد: ارائه خدمات طراحی، مدیریت، تدارکات و اجرای شرکت‌ها و موسسات ایرانی به متقاضیان خارج از کشور، صادرات خدمات فنی و مهندسی نامیده می‌شود.
وی افزود: وزارت امور اقتصاد و دارایی در سال 89 تعریفی در خصوص خدمات فنی و مهندسی ارائه کرد که بدین شرح می‌باشد: «صادرات خدمات فنی مهندسی عبارت است؛ از صادرات فعالیت های مهندسی مشتمل بر طراحی، نظارت، تامین، تعمیر و نگهداری، اجرا و یا ساخت، بهره برداری، آموزش، خدمات مشاوره ای، نصب و راه اندازی در رشته های تاسیساتی و تجهیزاتی، انرژی، نفت، گاز و پتروشیمی، نیرو، آب و برق، ساختمان، زیرساخت حمل و نقل، معدن، کشاورزی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و امثال آن، به خارج از کشور به نحوی که صرفا صادرات کالا محسوب نشود.»
شعاع حسینی یادآور شد: کمیته ماده 12 سازمان توسعه تجارت نیز در تعریف خدمات فنی و مهندسی چنین آورده است: صدور مجموعه فعالیت های هدف دار مشتمل بر تدارکات، طراحی، اجرا، ساخت، تعمیرگاه، تجهیزات، ماشین آلات صنعتی، نصب و راه اندازی، نظارت، آموزشی، فعالیت های نرم افزاری که صدور کالای صرف محسوب می شود که در دسته بندی های راهسازی، جاده سازی و تونل، ساختمان و ابنیه، تاسیسات و تجهیزات نیروگاه های برق رسانی و انتقال نیرو، سد و آبیاری و آبرسانی، نفت و گاز، نرم افزار و ... جای می گیرد.
وی تصریح کرد: مرکز پژوهش های مجلس نیز در تعریف حوزه خدمات فنی و مهندسی عنوان می کند که؛ خدمات مذکور را می توان اقداماتی تعریف نمود که ثمره یک فعالیت تولیدی بوده و تاثیر آن همانا تغییر وضعیت یا موقعیت یک ذی نفع است. خدمت مذکور به عنوان یک محصول از فرآیند تولید آن قابل تمایز نیست و نتیجه یا اثر خدمت از ذی‌نفع آن جداناپذیر بوده و نمی تواند موضوع داد و ستد جدیدی واقع شود. بر همین اساس، طبقه بندی خدمات عبارت از طبقه بندی فعالیت هاست (که می تواند ماهیت انواع فعالیت های خدماتی را توصیف نمود) و نه طبقه بندی فرآورده ها که تعریف و اندازه گیری آن‌ها دشوار می باشد.
وی یادآور شد: از آن جایی که خدمات ماهیتا با کالا متفاوت است، بنابراین سیستم های مدیریتی کلا متمایزی اعم از رقابت قیمتی، قوانین و مقررات دولتی، عوامل تکنولوژیک نوین و ... را طلب می نماید.
شعاع حسینی افزود: خدمات یکی از زیر مجموعه های توسعه یافته هر کشوری است که هر روزه از نظر کمی و کیفی بر اهمیت آن افزوده می شود. با این اوصاف می توان گفت یک مفهوم خدمات عبارت است از هر عمل یا عملکردی که یک فرد یا گروه می تواند برای فرد یا گروه دیگر به سرانجام برساند. با این تفاوت که ماهیت آن نامشهود بوده و به مالکیت چیزی هم نمی‌انجامد، ولی در عین حال امکان دارد نتیجه کار به کالای فیزیکی بستگی داشته باشد. به طور مثال، خدمات آموزشی محصولی نامشهود و ناملموس، ولی خدمات فنی و مهندسی که منجر به ساخت یک سد، یک قطعه راه، نتیجه ملموس و فیزیکی به همراه دارد.
*ارائه تعاریف جدید در حوزه خدمات فنی و مهندسی؛ بایدها و نبایدها
در بخش دیگری از این نشست، محمود جانی درمیان، رئیس انجمن مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی خراسان رضوی عنوان کرد: باید میان دو مقوله کالا و محصول تفاوت قائل شد، کالا مقوله ای مشهود است اما محصول حاصل یک خدمت و فرآیند به شمار می آید. به اعتقاد بنده در تعریف خدمات فنی و مهندسی باید چنین عنوان کرد؛ تمامی عملیات و فرآیندها اعم از مشهود و نامشهود که منجر به ارزش افزوده و در نهایت به ایجاد یک محصول منجر شود.
وی عنوان کرد: خدمتی که انجام می‌گردد در نهایت تبدیل به یک محصول می شود، حال آن محصول ممکن است کالا باشد یا خدمت. بر همین اساس باید میان کالا و محصول تفاوت ایجاد کرد.
مریم ظریف پور، مدیرعامل شرکت خدمات علمی صنعتی خراسان نیز در همین رابطه عنوان کرد: تعاریف متعددی در خصوص خدمات فنی و مهندسی وجود دارد، تعریفی که سازمان توسعه تجارت در این خصوص آورده بود تا حد زیادی با ماده 1 آیین نامه اجرایی حمایت های دولتی منطبق است که تعریف نسبتا کاملی به شمار می آید.
وی با طرح این سوال که آیا ارائه تعریف جدید باعث ایجاد مغایرت با قوانین دولتی نخواهد بود، ادامه داد: بازتعریف این مفاهیم مسیر جدیدی را ایجاد می‌کند که گویا این مسیر فراز و نشیب های متعددی را به دنبال خواهد داشت.
ظریف پور خاطرنشان کرد: خدمات فنی و مهندسی در سال 97 با 30 درصد کاهش مواجه بوده و قطعا در سال جاری این کاهش بیش از این میزان خواهد بود. حال اگر کمیسیون بر روی فعالیت هایی که مسیر ما را در حوزه خدمات فنی و هموار کند، متمرکز شود، قطعا بهره وری بیشتری حاصل خواهیم کرد.
مدیرعامل علمی صنعتی خراسان افزود: تعریف جدید از حوزه خدمات فنی و مهندسی دردسرهای بسیاری را برای ما ایجاد خواهد کرد. به طور مثال، اگر این تعاریف را محدودتر کنیم، باز هم آمارهای صدور خدمات فنی و مهندسی روند کاهشی بیشتری را نشان خواهد داد.
وی افزود: اگر تمامی اعضای کمیسیون که جزو انجمن ها و تشکل های متعددی هستند، موظف شوند تمامی بانک های اطلاعاتی را که در دسترس دارند، در اختیار هیات مدیره کمیسیون قرار دهند، بانک جامعی در این حوزه گردهم خواهد آمد.
ظریف پور یادآور شد: بازتعریف خدمات فنی و مهندسی موضوع سیالی است و منابع متعددی هستند که این تعاریف را انجام داده اند، لذا بنده معتقدم زمان زیادی را صرف این گونه تعاریف نکنیم تا دچار نوسانات نشویم. با توجه به اینکه در حال گذار از عصر تولید محوری به دانش محوری هستیم، تعریف بحث خدمات فنی و مهندسی نیز در حال تغییر است.
*تعاریف جدید نباید ما را از ظرفیت ها و پتانسیل های موجود محروم کند
جواد اسماعیل زاده؛ کارشناس مدیریت نظام فنی و اجرایی سازمان مدیرت و برنامه ریزی استان نیز در ادامه پشت تریبون قرار گرفت و عنوان کرد: تعاریفی را که سازمان های مختلف دولتی در خصوص حوزه خدمات فنی و مهندسی عنوان کرده اند، تمامی حوزه ها و بخش های خدمات فنی اعم از حوزه نرم‌افزار را شامل نمی شود، این در حالی است که این تعاریف باید شامل تمامی حوزه ها و بخش های اقتصادی باشد.
وی ادامه داد: البته باید این مهم را به خاطر داشت که تعاریف جدید نباید ما را از ظرفیت ها و پتانسیل های موجود محروم کند.
در بخش دیگری از نشست، ابوالفضل کشافی؛ مدیرعامل و رئیس هیات مدیره شرکت مهندسی رخ نیرو خراسان عنوان کرد: تعاریف مختلفی از حوزه خدمات فنی و مهندسی وجود دارد. دغدغه تفکیک کالا و خدمات دغدغه به حقی است و تفکیک آن بستگی به نوع و سبک کار است.
وی افزود: سازمان مدیریت و برنامه در آیین نامه‌هایی که تهیه می کند، قانونی دارد که هر آیتم را به چهار بخش کالا، حمل و نقل، خدمات، اجرایی تقسیم می کند که معیار بسیار خوبی به شمار می آید. البته این بدین معنا نیست که حتما به سراغ این معیار برویم. حال اگر بتوانیم در تحلیل هایمان برای تمامی بخش های خدمات فنی و مهندسی مشخص کنیم که در یک پروژه چند درصد آن مربوط به خدمات و چند درصد آن مربوط به کالا است، در آمارگیری صدور خدمات فنی و مهندسی با چالش مواجه نخواهیم شد. هر چند که این آمار نیز کاملا دقیق نیست اما از آن جا که سازمان های دولتی با این رویه آشنا هستند، دچار چالش نخواهیم شد و به تبع آن نیز قبولاندن این موضوع به نهادهای حاکمیتی کار بسیار دشواری نخواهد بود.
در ادامه، محمد جعفر عین القضات؛ مدیر عامل مصالح صنعت شرق انجمن شرکت های خدمات فنی و مهندسی عنوان کرد: تعریف کمیته ماده 12 سازمان توسعه تجارت از حوزه خدمات فنی و مهندسی نسبتا جامع بود اما مواردی در آن قید نشده که از جمله آن می توان به خدمات مشاوره، دانش مهندسی، تکنولوژی های مدرن، ارتقای دانش فنی، افزایش بهره وری، دانش فنی تولید، دانش مدیریت و ... اشاره کرد. این موارد اگر در کمیته مذکور مورد لحاظ قرار گیرد، قطعا تعریف جامع تری از حوزه خدمات فنی و مهندسی خواهد بود.
*بر اخذ تسهیلات در جهت حمایت از شرکت های خدمات فنی و مهندسی تاکید کنید
در بخش دیگری از این نشست محمدرضا موسوی، مدیرعامل شرکت «برنا ابزار» عنوان کرد: تعریف سازمان امور اقتصاد و دارایی در خصوص خدمات فنی و مهندسی نسبتا کامل بود، ظاهرا منظور تعریف کننده آن بوده است که عده ای چه مهندس و چه طراح کاری را انجام می دهند و چون برای انجام آن کار به ماشین آلات و تجهیزات نیاز است، آن کار را انجام داده است.
در ادامه فرید آزاده مافی، دبیر کل و عضو هیات مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور خراسان رضوی عنوان کرد: حوزه ای که بنده نمایندگی آن را بر عهده دارم با تعاریفی که از حوزه خدمات فنی و مهندسی ارائه شد، بسیار نزدیک است. در کار ما هیچ گونه مصالحی وجود ندارد و کار ما صرفا دانش بنیان و مبتنی بر مطالعات است.
وی افزود: هر چند که این تعاریف بسیار مهم است و بسیاری از امور را می توان از این تعاریف استخراج کرد اما نباید خیلی خودمان را درگیر تعاریف کنیم.
مافی ادامه داد: اگر بخواهیم بر روی صدور خدمات فنی و مهندسی تاکید داشته باشیم، دیگر نباید نگاهی به کمک های داخلی داشته باشیم، بنابراین لزومی بر اصلاح تعریف ها نیست که بعدا بتوان از آن استفاده کرد.
دبیر کل و عضو هیات مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور خراسان رضوی یادآور شد: کسانی که در رقابت های بین المللی شرکت می کنند، هیچ گاه روی کمک های داخلی حساب نمی کنند بلکه بیشتر بر کمک های حمایتی اتکا دارند. به طور مثال، کشور ترکیه حمایت های معنوی خوبی از پیمانکارانش داشت.
وی تصریح کرد: باید برای شرکت هایی که خدمات فنی و مهندسی ارائه می کنند، تسهیلاتی حمایتی در نظر گرفته شود و دولت از این شرکت ها پشتیبانی کند و اگر این موضوع محقق شود، قطعا نتایج بهتری را حاصل خواهیم کرد.
آزاده مافی با بیان اینکه در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی پتانسیل بسیار بالایی داریم و کارهای مطالعاتی در این حوزه نیاز به حضور حداقلی در خارج دارد، خاطرنشان کرد: تقاضا دارم از تعاریف صرف سریع تر گذر کنیم و بیشتر بر عملیاتی شدن در زمینه خدمات مهندسی حرکت کنیم.
* با گنجاندن یک تبصره به بازتعریف خدمات فنی و مهندسی بسنده کنیم
در بخش دیگری از این نشست، محمود پژوم، رئیس هیات مدیره انجمن انبوه سازان خراسان رضوی عنوان کرد: همواره در حوزه آمار در سطح کشور با مشکل مواجه هستیم، حال اگر بخواهیم دنبال آمارهای صحیح در حوزه خدمات فنی و مهندسی باشیم باید دولت در کنار بخش خصوصی حضور پیدا کند. لذا در صورت فقدان آمار صحیح موفقیت چندانی نیز کسب نخواهیم کرد. علاوه بر آن باید در کوتاه ترین زمان ممکن به آمار متقن دست پیدا کنیم.
وی افزود: 25 الی 30 درصد پروژه های ساختمانی با حوزه خدمات فنی و مهندسی پیوند می خورند، در تمامی پروژه ها از جمله کارخانه، ساختمان، راه و ... باید نسبت و یا عددی به عنوان خدمات فنی و مهندسی مورد لحاظ قرار بگیرد تا در زمینه آمار صدور خدمات فنی و مهندسی با چالش مواجه نشویم.
پژوم با اشاره به اینکه با گنجاندن یک تبصره به بازتعریف خدمات فنی و مهندسی بسنده کنیم، خاطرنشان کرد: در تعریف خدمات فنی و مهندسی نیز باید عنوان کرد که نیاز به ارائه تعریف جدیدی در این خصوص نیست، بلکه می توان با گنجاندن یک تبصره به تعریف کمیته سازمان توسعه تجارت اصلاحات لازم را لحاظ کنیم.
رئیس هیات مدیره انجمن انبوه سازان خراسان رضوی ادامه داد: کسانی که به صورت چراغ خاموش در حوزه فعالیت های خدمات فنی و مهندسی فعالیت می کنند، ضرر و آسیب هایی را به این حوزه وارد می آورند؛ حال اگر برای آن ها انگیزه ای ایجاد شود تا مسیرهای قانونی را طی کنند، طبیعتا بسیاری از مسائل حل و فصل خواهد شد.
صالحی، معاونت طراحی، ساخت و توسعه سازمان صنایع دفاع عنوان کرد: علی رغم این که برخی از دوستان معتقدند که بازتعریف خدمات فنی ومهندسی از اهمیت زیادی برخوردار نیست اما باید عنوان کرد که در بسیاری از موارد عدم شفافیت ها ناشی از همین ضعف در تعاریف اولیه است.
وی تصریح کرد: خدمات فنی و مهندسی را شامل فعالیتی می دانم که طی فرآیندی سبب افزایش ارزش افزوده اطلاعات، کالا و دارایی های اولیه باشد.
*مهندسان کشور ما برند ایران در عرصه بین المللی هستند
مهدی محمدی، مدیرعامل شرکت «گرین وب» نیز در همین خصوص عنوان کرد: تعریف سازمان امور دارایی در خصوص حوزه خدمات فنی و مهندسی نسبتا جامع تر است. اگر هدف از ارائه تعریف جدید از خدمات فنی و مهندسی شناسایی بیشتر مخاطبان و جامعه هدف باشد، به موازات گسترش دایره مخاطبان، میزان صدور خدمات فنی و مهندسی افزایش خواهد یافت.
وی ادامه داد: می توان درآمد مهندسی که خارج از ایران و در عرصه بین المللی فعالیت می کند را نیز در آمارهای صدور خدمات فنی و مهندسی مورد لحاظ قرار داد.
محمدی افزود: اگر کالای معمولی را از کالای مهندسی تفکیک کنیم، فکر می کنم نگرانی بسیاری از فعالان اقتصادی از تعریف خدمات فنی و مهندسی مرتفع شود. کالاهای مهندسی تعریف مشخصی در دنیا دارند، به طور مثال؛ اگر ارزش یک کالا 10 برابر مواد اولیه آن باشد، آن کالا مهندسی خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر مهندسین کشور ما برند ایران در عرصه بین المللی هستند، یادآور شد: ما در کمیسیون خدمات فنی و مهندسی از پتانسیل بالایی برخوردار هستیم اما اگر بتوانیم این توان را به خارج از ایران منتقل کنیم به رسالت خود عمل کرده ایم.
در پایان جلسه؛ محسن سعادت، دبیر اتحادیه صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی خراسان عنوان کرد: ماده 1 آیین نامه حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی به تعریف نسبتا جامعی از خدمات فنی و مهندسی اشاره دارد و بخش‌هایی نظیر طراحی، تعمیر، نگهداری، اجرا، آموزش، خدمات مشاوره ای، نصب و راه‌اندازی در بخش‌های مختلف نفت، گاز، پتروشیمی، ساختمان، حمل و نقل، کشاورزی، خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات و ... را شامل می‌شود.
وی یادآور شد: خدمات انجام گرفته در یک کالا و محصول را نمی توان از آن کالا تفکیک کرد، حال اگر آمارهای صادراتی را نیز پایش کنیم کل پروژه در مجموع و در کنار یکدیگر مدنظر قرار می‌گیرد و نمی توان بین آن‌ها تفکیک قائل شد.
دبیر اتحادیه صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی خراسان افزود: آیین نامه حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی نیز به فعالیت‌ها و رشته‌هایی از این حوزه اشاره داشته است، هر چند که ممکن است تعداد رشته‌ها فراتر از آن چیزی باشد که در آیین نامه درج شده است اما با این حال این دامنه شمول خدمات فنی و مهندسی در این آیین نامه گسترده‌تر از موارد دیگر است با این حال تعریف جامع و کاملی محسوب نمی‌شود.
وی افزود: صادرات خدمات فنی و مهندسی را باید به مجموعه دانش، کالا و محصولی که در یک پروژه به کار برده می‌شود، تعمیم دهیم.