این عوامل از لایه اول اکتشافات معدنی یعنی داده‌ها و اطلاعات مربوط به پهنه های اکتشافی گرفته تا استخراج را دربر می گیرد که با وجود تلاشهای بسیار مسوولان برای رفع کاستی در این بخش هنوز عمق اکتشافات معدنی در خراسان رضوی با ۴۸ نوع ماده معدنی شناخته شده به یک متر هم نمی رسد.
اکتشافات معدنی برای پیدا کردن کانسارهای مختلف دارای ارزش اقتصادی انجام می شود که محل دقیق کانسار را تعیین می کند کشور غنی ایران به ویژه خراسان رضوی در اکتشافات سطحی موفقیتهایی داشته است اما در اکتشافات عمیق چندان توفیقی نداشته و در حالی که ذخایر سطحی در حوزه معادن در حال اتمام است اکتشافات عمیق چندان پیشرفتی نداشته است.
حال تصور کنید خراسان رضوی که عسلویه سنگ آهن کشور به شمار می رود ذخایر سطحی سنگ آهنش تا حداکثر ۳۰ سال دیگر پاسخگو است و نیاز به اکتشافات عمیق تری در این حوزه احساس می شود که باید هر چه سریعتر در این زمینه اقدام کرد.
به گفته رییس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی، برنامه کشور در افق ۱۴۰۴ رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد است که سهم خراسان رضوی از این میزان اکتشاف ۷.۵ میلیارد تن سنگ آهن است، اما ذخایر اکتشاف شده سنگ آهن در این استان با آنچه باید در افق ۱۴۰۴ کشف شود فاصله بسیار دارد.
جبیب الله ترشیزیان افزود: ذخایر سنگ آهن شناخته شده در کشور فقط تا ۱۴ سال پاسخگوی نیاز صنعت فولادسازی است و در صورتی که برای اکتشافات جدید سنگ آهن تلاش نشود ۱۸ سال بعد کشور به واردکننده فولاد تبدیل می شود.
وی ادامه داد: ایران نمی تواند صرفا کشوری با برخورداری از محصولات کشاورزی باشد زیرا آب کافی در اختیار ندارد، هم اینک نیز نزدیک به ۹۰ درصد از آب کشور صرف کشاورزی می شود، آن هم کشاورزی ای که سنتی است و هدررفت آب در آن بسیار است لذا لازم است سهم ناچیز صنعت و معدن از آب افزایش یابد.
موازی کاری در اکتشاف معدنی در کشور و ضعف ماشین آلات
رییس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی گفت: در کشورهای پیشرفته در حوزه معدن مانند کانادا، استرالیا، شیلی و روسیه، اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشاف و نقشه های مرتبط با آن توسط دولت تهیه می شود همچنین دولت، مطالعات دورسنجی را انجام و در اختیار بخش خصوصی قرار می دهد سپس بخش خصوصی در یک بستر شفاف وارد سایت زمین شناسی مربوطه شده و اطلاعات لازم را در اختیار می گیرد.
ترشیزیان افزود: در ایران، مسوولیت تهیه اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشاف برعهده سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی است که در دهه ۳۰ با هدف تهیه نقشه های زمین شناسی و داده های اکتشافی تشکیل شد و طبق قانون متولی اکتشاف در کشور، این سازمان است اما موازی کاریهای متعدد و پراکنده ای هم در حوزه اکتشاف معدنی در کشور انجام می گیرد.
وی ادامه داد: ایمیدرو یا سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران چندین برابر سازمان زمین شناسی بودجه در اختیار دارد اما از نیروی متخصص کافی برای اکتشاف برخوردار نیست بنابراین هر نهادی که وارد کار اکتشاف معدنی شده صرفا برای خود فعالیت نموده لذا یکپارچگی لازم در حوزه اکتشاف معدنی در کشور ایجاد نشده است.
رییس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی گفت: فعالیت‌هایی نیز که تاکنون سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در ایران انجام داده آن طور که باید به صورت شفاف در اختیار بخش خصوصی قرار نگرفته است.
ترشیزیان افزود: در مجموع از آنجا که متولی بخش اکتشاف یعنی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی چندان قوی نیست بودجه مربوط به اکتشاف نیز به بخشهای دیگر اختصاص یافته است، نهادهایی که فعالیتهای اکتشافی انجام می دهند باید اطلاعاتی که به آن دست یافته اند را به صورت شفاف و آنلاین در اختیار بخش خصوصی قرار دهند اما این مهم انجام نمی گیرد و مفسده انگیز شده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر فناوری و ماشین آلات مربوط به اکتشاف در کشور ضعیف است و در این زمینه ۴۰ سال از فناوریهای روز دنیا عقب هستیم و این مهم باعث شده است عمق اکتشافات در سایر کشورهای جهان بیش از ۱۰۰ متر در زمین باشد اما در کشور ما عمق اکتشاف به نیم متر می‌رسد و چه بسا اگر اکتشافات در عمق توسط جوانان کشور انجام شود ذخایر معدنی کشف شده خیلی بیشتر از ذخایر مکشوفه فعلی باشد.
رییس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی بوروکراسی اداری و خود تحریمی را از دیگر معضلاتی برشمرد که در زمینه اکتشافات معادن در کشور وجود دارد.
مطالعات ژئوفیزیک هوایی و لازمه آن برای اکتشافات عمیق
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی از سال ۱۳۸۱ نسبت به اکتشاف ذخایر عمیق و پنهان مانند طلا و مس و سنگ آهن در کشور با روش ژئوفیزیک هوابرد، در کنار سایر روش‌های افزایش اطلاعات همچون نقشه‌های زمین شناسی، ژئوشیمی، آلتراسیون، ژئوفیزیک زمینی، تصاویر ماهواره‌ای اقدام کرده است.
براساس اطلاعات این سازمان، متوسط عمق اکتشافات در کشور حدود یک متر است در حالی که این عدد در کشورهای پیشرفته به ۴۰۰ متر می‌رسد با این حال سازمان زمین شناسی تا امروز بیش از ۶۴۰ هزار کیلومتر ، برداشت خطی ژئوفیزیک هوایی داشته و بیش از هزار نقطه امیدبخش معدنی(آنومالی) را از طریق ژئوفیزیک هوایی کشف کرده است.
مدیر کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق درباره وضعیت مطالعات زمین شناسی در خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: وظیفه سازمان زمین شناسی تولید اطلاعات پایه برای اکتشاف است و بخش خصوصی نیز از اطلاعات این سازمان برای کار اکتشاف و بهره برداری معدنی استفاده می کند.
فرخ قائمی افزود: سازمان زمین شناسی اکتشافات ژئوشیمی را برای کل کشور انجام داده است و بعد از آن مطالعات ژئوفیزیکی است که مربوط به کانسارهای عمیق می شود و فقط سازمان زمین شناسی در کشور است که امکانات و هلی کوپتر برای مطالعات ژئوفیزیکی را در اختیار دارد.
وی اضافه کرد: مطالعات ژئوشیمی، گرفتن اطلاعات پایه برای کار معدن است که اگر براساس این مطالعات، نقاط امیدبخش (آنومالی) مناسبی پیدا شود می توان روی آنها فعالیتهای دقیق تری مانند مطالعات ژئوفیزیک هوایی انجام داد.
او اظهار داشت: انجام فعالیتهای ژئوفیزیک هوایی بستگی به نیازهایی که بخشهای مختلف از سازمان زمین شناسی طلب می کنند انجام می گیرد و بر اساس محدوده هایی که استانهای مختلف برای مطالعات ژئوفیزیکی مشخص می کنند سازمان زمین شناسی برای انجام مطالعات ژئوفیزیکی آن برنامه ریزی و تامین اعتبار می کند با این حال همه بخشهای خراسان رضوی نیاز به پرواز هلی کوپتر برای مطالعات ژئوفیزیک ندارد چرا که کار ژئوفیزیک هوایی کار هزینه بر و تامین اعتبار آن کار مشکلی است.
مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدن شمال شرق گفت: این را هم نباید از نظر دور داشت که مطالعات ژئوفیزیک هوایی با هلی کوپتر انجام می شود و با توجه به مساله تجریم های اقتصادی، تعداد هلی کوپترهای در اختیار این سازمان محدود شده است.
قائمی افزود: مطالعات ژئوفیزیک فقط یک لایه اطلاعاتی را در اختیار کاشفان قرار می دهد و آنچه در کار اکتشاف بیشتر نیاز است اطلاعات ژئوشیمی است که اطلاعات پایه را شامل می شود. مطالعات ژئوشیمیایی سه استان خراسان انجام و اطلاعات برداشت شده و کارشناسان در حال پردازش و بروزرسانی آنها هستند تا بتوانند این اطلاعات را به صورت یکپارچه منتشر کنند که کاربرد زیادی برای معدن کاران دارد.
وی اضافه کرد: بعد از مطالعات ژئوشیمیایی و اکتشافات سطحی در خراسان رضوی، هنر آن است که اکتشافات عمیق انجام گیرد و با توجه به غنای معدنی خراسان رضوی و نیاز آن به اکتشافات عمیق، برای گسترش مطالعات ژئوفیزیک هوایی نیازمند کمک استانداری و سازمان مرکزی هستیم.
او اظهار داشت: با این حال تاکنون کمتر از یک دهم مساحت خراسان رضوی بین محدوده تربت حیدریه تا خواف زیرپوشش مطالعات ژئوفیزیکی هوایی قرار گرفته است اما این مطالعات در استانهای خراسان شمالی و خراسان جنوبی جلوتر از خراسان رضوی است.
مدیر کل زمین شناسی و اکتشافات معدن شمال شرق گفت: این سازمان یاریگر بخش معدن است و رقیب آن نیست کار این سازمان تولید اطلاعات است، پیدا کردن یا کشف هر معدنی بسته به اطلاعاتی است که سازمان زمین شناسی در اختیار کاشفان قرار می دهد.
قائمی افزود: خمیرمایه گزارشی که کارشناس اکتشاف در خصوص معدن جدیدی می نویسد، نقشه ها و اطلاعاتی است که سازمان زمین شناسی در اختیار آنان قرار می دهد و این سازمان بدون چشمداشت، اطلاعات را در اختیار بخش خصوصی و بخش دولتی در زمینه مخاطرات زمین شناسی و اکتشاف قرار می دهد اما نحوه استفاده از این اطلاعات برعهده کاشفان است.
توفیقات خراسان رضوی در اکتشافات معدنی
تاکنون ۳۵۴ فقره گواهی کشف و ۳۸۸ پروانه اکتشاف معدنی در استان خراسان رضوی صادر شده است، ۹۵۵ فقره پروانه بهره برداری معدنی با ذخیره قطعی ۲.۸۲ میلیارد تن در استان با اشتغال ۱۰ هزار و ۷۷۸ نفر و ظرفیت استخراج چهار هزار و ۴۰۲ میلیون تن هم وجود دارد.
یکی از نیازهای اصلی حوزه معادن خراسان رضوی اکتشافات زیرسطحی است اما اغلب شرکتهای اکتشافی در کشور دولتی هستند که تاکنون کار چندان قابل توجهی در حوزه اکتشافات معدنی در استان انجام نداده اند اما اگر این شرکتها خصوصی باشند سرعت و دقت کار آنها افزایش می‌یابد زیرا بوروکراسی اداری ندارند و می‌توانند با برخورداری از تجهیزات خوب و پیشرفته یا ازطریق تعامل با شرکتهای خارجی، کار اکتشاف را بهتر انجام دهند و به نتایج دقیق‌تر در این زمینه دست یابند.
از آنجا که هنوز اکتشافات زیرسطحی در حوزه معادن خراسان رضوی تکمیل نشده و هر روز اکتشافات معدنی با پیشرفتهایی همراه است، از وزارت صنعت، معدن و تجارت درخواست شده بود که صدور مجوز واگذاری مطالعات پهنه های جدید معدنی استان به شرکتهای بخش خصوصی واگذار شود.
معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به مزیتهای معدنی استان و ضرورت فعال سازی معادن در آن، سه هدف برای تحقق این موضوع در استان انجام شد تا در مدت یک سال محقق شود و بخشی از مشکلات حوزه معدن در حوزه سطحی بودن اکتشافات، فعال کردن معادن غیرفعال و تامین ماشین آلات مورد نیاز رفع شود.
محمد توکلی افزود: نخستین موضوع، اکتشافات زیرسطحی در پهنه های معدنی خراسان رضوی بود چرا که کشورهای پیشرفته ای مانند کانادا موفق شده بودند تا عمق ۸۰۰ متر ذخایر معدنی را اکتشاف کنند لذا مجوز انجام پهنه بندی در استان را از استاندار اخذ کردیم که در این راستا عملیات اکتشاف در هفت پهنه معدنی به وسعت ۶۷ هزار کیلومتر مربع از نظر شناسایی ذخایر مس و آهن تعیین تکلیف و ۷۷ تارگت معدنی از این محل معرفی شد که اقدام مطلوبی در راستای اکتشافات سیستماتیک و اکتشافات علمی بوده است.
وی اضافه کرد: عملیات اکتشاف در سه پهنه معدنی دیگر در خراسان رضوی در دست اقدام است که یک پهنه معدنی در صالح آباد قرار دارد که به مزایده عمومی گذاشته شده است، یک پهنه به شرکت ملی مس ایران واگذار شده است و یک پهنه دیگر قرار است به شرکت صنعتی و معدنی چادرملو در شهرستانهای بردسکن و گناباد واگذار شود.
معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: برای فعال کردن معادن غیرفعال و واگذاری آنها به افراد دارای صلاحیت فنی و مالی، راهکار اصلی برگزاری مزایده عمومی بود که در این راستا با همت استاندار مزایده بزرگی برای واگذاری معادن با حضور ۲۰۸ نفر متقاضی در اواخر سال گذشته برگزار شد، یک مزایده نیز در اردیبهشت ماه امسال با حضور ۲۵۹ نفر متقاضی به دستور وزیر صنعت و معدن برای واگذاری ۳۴۸ معدن دارای گواهینامه کشف و پروانه اکتشاف یا پروانه بهره برداری برگزار شد که در نوع خود کم نظیر بود.
توکلی افزود: مشکل مهم دیگر بخش معدن در خراسان رضوی ماشین آلات قدیمی و کهنه بود که برای رفع این مشکل با تلاشها و پیگیریهای استان، مجوز واردات ماشین آلات دسته دوم با عمر ۱۰ سال ساخت به معدنکاران دارای صلاحیت لازم از وزارتخانه از محل ارز اشخاص یا ارز حاصل از صادرات اخذ شد.
وی ادامه داد: به منظور تسهیل امور اداری و کوتاه شدن فرآیند صدور مجوزها در حوزه معدن، تفویض اختیارات خوبی طی سال گذشته در خراسان رضوی انجام گرفت.
معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: چهار تفویض اختیار در حوزه تشکیل پنجره واحد برای صدور مجوزها، تشکیل کمیته تعادل با اداره کل منابع طبیعی، برگزاری دوره های ایمنی در معادن، مسوولیت کارگروه معدنی ذیل ستاد تسهیل و رفع موانع تولید استان به خانه معدن استان واگذار شد.
توکلی افزود: ۲ تفویض اختیار نیز در خصوص بررسی طرحهای معدنی متقاضی پروانه بهره برداری و بررسی طرحهای متقاضی اکتشاف معدنی به سازمان نظام مهندسی معدن استان خراسان رضوی واگذار شد.
