تاثیر گردشگری کشاورزی در شکل‌گیری جریان مهاجرت معکوس

جلسه کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی به بررسی سه دستور کار در موضوعات وضعیت کم آبی و بحران آبی استان، گردشگری کشاورزی یا اگروتوریسم و لزوم توجه ویژه به آن برای ارزش آفرینی بیشتر در روستاها و همچنین بحث توسعه کارآفرینی  روستایی با محوریت اتاق بازرگانی اختصاص داشت.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، ابتدای این جلسه به ارائه گزارش نگاهی کلی به وضعیت آب کشور و استان و بررسی راهکارهای خروج از بحران آب گذشت؛ شهرام عیدی زاده، دبیر کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان در این ارائه گفت: میزان منابع آب سطحی و زیرزمینی در استان ما متفاوت با میانگین کشور است؛ منابع آب سطحی استان 18درصد و منابع آبی زیرزمینی 82درصد گزارش شده است که 83درصد منابع آبی سطحی در بخش کشاورزی، 12درصد در بخش شرب و 5درصد در بخش صنعت و خدمات مصرف می شود و حجم کل آب مصرفی سطحی و زیرزمینی در استان پنج هزار و 114میلیون متر مکعب گزارش شده است.

وی با بیان اینکه در تمامی نقاط استان طی سال گذشته با خشکسالی شدید و بسیار شدید مواجهیم، تصریح کرد: 51 درصد از مساحت تحت تاثیر خشکسالی تا پایان فروردین امسال در خراسان رضوی دچار خشکسالی شدید و 30 درصد خشکسالی بسیار شدید است. در میان شهرستان های استان؛ تایباد 100 درصد خشکسالی بسیار شدید، خواف 97.5 درصد خشکسالی بسیار شدید و داورزن و سرخس هم 100 درصد خشکسالی شدید دارند.

عیدی زاده با اشاره به وجود 6هزار و 800 حلقه چاه غیرمجاز در استان عنوان کرد در سال 95 با انسداد چاه های غیرمجاز 285.5 میلیون مترمکعب صرفه جویی در مصرف آب در استان صورت گرفته و از طرفی، حجم پتانسیل تجدیدشونده آبهای زیرزمینی پنج هزار و 300میلیون مترمکعب است.

دبیر کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی مشهد یادآور شد: به طور متوسط 38درصد مصرف آب کشور از محل آب سطحی و 62درصد از محل آب‌های زیرزمینی است اما در خراسان رضوی این‌گونه نیست و سطح مصرف از محل آب‌های زیرزمینی بسیار بیشتر است. 

*عدم سازگاری با شرایط موجود، موجب تشدید خشکسالی شده است

سپس حاضران در جلسه به بیان نکات مدنظر خود درباره این گزارش پرداختند؛ کریم فارسی، دبیر اجرایی خانه کشاورز خراسان رضوی گفت: در اینکه ما در اقلیم خشک به سر می بریم تردیدی نیست اما افزایش جمعیت خشک شدن اقلیم را تشدید کرده است.

وی با طرح این سوال که در زمینه فرهنگسازی برای صرفه جویی در این شرایط چه کردیم؟ و چه راهکارهایی برای صرفه جویی در راستای داشتن محیطی زیبا و جلوگیری از اسراف آب انجام دادیم؟

*50‌درصد چاه‌های استان باید بسته شود!

حسین انصاری، معاون اداری و مالی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با بیان اینکه این استان مهد محصولات خشکباری و کم‌آب طلب ویژه است

وی با تاکید بر لزوم ورود هر چه سریع‌تر اتاق بازرگانی به موضوع کشاورزی و تعیین تکلیف وضعیت اقتصادی این حوزه، اظهار کرد: اولین گام این است که اتاق وارد بحث کشاورزی شود و میزان بهره وری آب کشاورزی را استخراج کند و بر مبنای بهره وری باید فکری به حال محصولات کشاورزی کند.

حمیدرضا رضوی خبیر، مدیرعامل شرکت تعاونی کشاورزان مشهد نیز معتقد است: ما با تورم دستورالعمل های کشوری روبه روییم که گاها به لحاظ اجرایی مشکل دارند. باید اختیارات منطقه ای و استانی و حسابداری معکوس داشته باشیم؛ بدین ترتیب یارانه ای که به برق بخش کشاورزی داده می شود، می تواند صرف اجاره آب شرب شود و از کشت و کار سالانه کشاورزی کاسته شود.

*بی توجهی به تغییرات بارندگی بزرگترین اشتباه در مدیریت آب

در ادامه تریبون در اختیار محمد علایی، سرپرست شرکت آب منطقه‌ای قرار گرفت. وی با بیان اینکه در چند بخش از مولفه های اصلی مدیریتی آب دچار مشکلاتی هستیم؛ ما سرزمین خشکی داریم ولی فقط خشکی بحث ما نیست و آنچه بزرگترین اشتباه در بخش مدیریت آب بوده، بی توجهی به ناپایداری یا دامنه شدید تغییرات بارندگی مان است.

وی راهکار حل مشکلات کنونی در هدررفت آب در بخش کشاورزی را ورود کشاورز به میدان اصلی این موضوع دانست و تصریح کرد: پارسال 5هزار حلقه چاه غیرمجاز را پر کردیم .مشکل بخش آب، پول نیست نگاه و شیوه مدیریتی است. ما مخالف کاهش پروانه بهره برداری چاهها هستیم چون نارضایتی کشاورزان را به دنبال دارد اما باید بگوییم برداشت کشاورزان متناسب با بارندگی خواهد بود. بر این اساس، به هر چاه دو ضریب می دهیم؛ ضریب اول براساس هواشناسی است که میزان برداشت آب براساس بارندگی را مشخص می کند و ضریب دوم براساس افت آب های زیرزمینی است.

سرپرست شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی با اشاره به نسبت 118درصدی برداشت آب به منابع تجدیدپذیر در سال 95 گفت: براساس قانون این نسبت باید 75درصد باشد. امسال این عدد به 115 درصد رسیده و سه درصد کاهش یافته است. امسال می خواهیم با کمک کشاورزان این نسبت را به 110 درصد برسانیم تا هر سال جلو برویم و به عدد 75 برسیم. وی خاطرنشان کرد: اگر مسئله به درستی عنوان شود، کشاورز دلسوزتر از هر قشری است چون ریشه در زمین دارد.

*ایجاد کارگروهی علمی برای حل مشکلات آبی در بخش کشاورزی

در پایان مباحث مربوط به دستور کار نخست این جلسه، علی شریعتی مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: کشاورزی نیازمند تحول و ورود سرمایه ارزان قیمت است. اطلاعات و آمار موجود باید اصلاح شود و این جلسات را برای رسیدن به وحدت نظر باید به صورت تخصصی پیگیری کنیم؛ در این راستا پیشنهادم این است که کارگروهی علمی با حضور بخش دانشگاهی، بخش دولتی و تشکل های کشاورزی بخش خصوصی تشکیل شود تا به تجمیع برسیم و نظرات تجمیع شده در شورای گفتگو هم قابل طرح است.

*آثار گردشگری کشاورزی

اما این جلسه با دستور کار دوم یعنی بررسی و ارائه طرح راه اندازی اکوتوریسم در حوزه کشاورزی (اگروتوریسم) در استان ادامه یافت. مژگان ثابت تیموری، دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی در ابتدا به تعریفی از بحث اگروتوریسم پرداخت و گفت: در سنوات اخیر این کلید واژه به گوشمان خورده اما عملکرد غیر علمی آن از سال های گذشته در اروپا و استرالیا و... باب بوده و کشاورزان برای کمک گرفتن از نیروی کارگری ارزان قیمت در تفاهم با دولت، از نیروی کار دانشجویی و دانش آموزی استفاده می کردند و الان این کار به حالت لوکس و تحت عنوان گردشگری کشاورزی تبدیل شده است.

وی افزود: به دلیل تغییرات اقلیمی و برای جلوگیری از صدمه بیشتر به کشاورزان و دامداران، تولیدات متنوع شده و یکی از مهم ترین کارهای کشاورزان اروپایی عرضه محصولات متنوع بومی و سنتی در محل تولید است که حضور در آن کارگاه های تولید محصولات دامی مطلوب گردشگران هم هست. ما هم باید بتوانیم گردشگری کشاورزی را تا حدودی باز کنیم و اطلاعات علمی را هم وارد فضای سنتی و غیرآکادمیک کنیم. البته بحث گردشگر بودن با تفرج کننده فرق می کند زیرا گردشگر در منطقه ای اقامت می کند و ارزش آفرینی به دنبال دارد.

ثابت تیموری یادآور شد: اگروتوریسم هر نوع فعالیت درآمدزا با همراهی گردشگران است که توام با فعالیت آن ها درمزرعه یا دامداری به منظور لذت بردن و آموزش و تفسیر میراث طبیعی، فرهنگی، تاریخی و زیست محیطی جاذبه های روستایی و اراضی روستایی است.  کشاورزان هم می توانند شرایطی را در مزرعه خود فراهم کنند تا برای گردشگران اقامت شبانه، پذیرایی با صبحانه، تغذیه دام و تغذیه دستی جانوران اهلی روستایی برای افراد به ویژه کودکان، اسب سواری و تعامل مستقیم گردشگران با مزرعه و بسیاری از فعالیت های کشاورزی را فراهم آورند.

وی با بیان اینکه نباید خیلی گذرا از کنار این مسئله گذشت، تصریح کرد: بحث گردشگری کشاورزی با نهادینه کردن این بخش از صنعت توریسم در مناطق روستایی با توجه به ظرفی های زیاد استان، رهیافتی موثر برای تحقق پایداری تولید و درآمد اقتصادی کشاورزان به ویژه کشاورزان خرده مالک است و با توسعه این بخش از گردشگری می توان به ایجاد مهاجرت معکوس پرداخت.

دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان از گسترش بهره برداری از مزرعه، نوآوری در نقدینه سازی و کسب درآمد مازاد، افزایش مصرف کنندگان جدید محصولات کشاورزی، افزایش آگاهی پیرامون محصولات کشاورزی محلی، کسب درآمد برای اعضای خانوار کشاورز و روستاییان غیر مزرعه دار، کمک به احیا و توسعه سنت ها و صنایع محلی، افزایش استفاده از محصولات و خدمات محلی، افزایش آگاهی و اطلاعات پیرامون کشاورزی، پیشرفت و بهبود فرهنگ، ارتباط و درک درون منطقه ای و تدارک فرصت برای مدیریت بحران های اقتصادی در زمینه کشاورزی به عنوان آثار گردشگری کشاورزی در نواحی روستایی نام برد.

وی با اعلام اینکه آمارهای خوبی از ورود اروپاییان به روستاهای استان داریم، افزود: اما این آمار باید افزایش یابد؛ در سال 2017 ،150 هزار میلیارد ریال درآمد در این زمینه در کشور کسب کردیم. براین اساس در سال 2025 به 55 هزار میلیارد ریال عواید حاصل از گردشگران خارجی دست پیدا می کنیم و باید با برنامه ریزی دقیق سهم استان از این مقدار را به دست آوریم. استان ما یکی از قطب های کشاورزی خصوصا در تولید محصولات استراتژیک به ویژه محصولات لوکس مثل زعفران است و از لحاظ مرزی بودن و موقعیت اقتصادی به دلیل ارتباط با ترکمنستان و سه مرز موقعیت بسیار عالی برای توسعه گردشگری کشاورزی می تواند داشته باشد.

ثابت تیموری ادامه داد: در نیمه شرقی شهر مشهد هجوم بیشترین تعداد حاشیه نشینی را شاهد بودیم و باید این رقم را به تعادل برسانیم و کمک کنیم تا این افراد که به دلیل چالش های اقتصادی ناگزیر از مهاجرت شده اند به روستاهای خودشان برگردند. در خیلی از روستاها افراد برای فرار از وضعیت سخت اقتصادی، معیشتی و دشواری های پیش آمده برای کشاورزی به حاشیه شهر آمده و به کارگری و دست فروشی می پردازند و باید برنامه ای پیاده کنیم که تبدیل به درآمد پایدار برای کشاورزان شود.

*ضرورت شناسایی نقاط مناسب برای توسعه گردشگری کشاورزی

رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی مشهد هم در این خصوص گفت: با توجه به ظرفیت بالای مشهد از نظر گردشگری، باید وارد مثال های عملی گردشگری کشاورزی بشویم و ببینیم چند لکه مناسب توریسم در روستاهای استان می توانیم داشته باشیم.اگر تشکل ها در این زمینه ورود کنند می توانند کمک خوبی انجام دهند. از طرفی، می توان تسهیلات روستایی را هم به این سمت هدایت کرد.

شریعتی مقدم تاکید کرد: لازم است وزارت کار و جهادکشاورزی این نقاط را شناسایی کنند و سرمایه گذار خود روستایی باشد و با تسهیلات ارزان قیمت در این زمینه اقدام کند. می توان لیستی تهیه کرد و اتاق بازرگانی هم حاضر است هزینه اولیه ای برای شناسایی این مزیت ها صرف کند. باید در این زمینه وارد برنامه عملیاتی شویم و به طور مثال 5 نقطه از 20 نقطه را معرفی کنیم که می تواند وارد کار در موضوع گردشگری کشاورزی شود.

مرتضی اشرفی، معاون دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری خراسان رضوی نیز اظهار کرد: در زمینه وام های کم بهره در سال 97 و وام اشتغال روستایی، سهمیه استان حدود 200 میلیارد تومان است که گردشگری روستایی و بوم گردی یکی از اولویت ها در اختصاص این تسهیلات است.

شریعتی مقدم در اعلام مصوبه مربوط به دومین دستور کار این جلسه گفت: برای ورود سرمایه به بخش گردشگری کشاورزی از سوی اتاق بازرگانی اعلام آمادگی می کنیم.

*توسعه کارآفرینی  روستایی با محوریت اتاق بازرگانی

در ادامه، جواد سخدری، مدير مركز كارآفريني و اشتغال جهاددانشگاهي مشهد به ارائه مطالب مربوط به سومین دستور کار جلسه مبنی بر طرح توسعه کارآفرینی  روستایی با محوریت اتاق بازرگانی پرداخت و گفت: از 480 روستایی که در این زمینه مطالعه کردیم 80 روستا ظرفیت بوم گردی دارد. چرخه زوال مناطق روستایی در تمام دنیا در حال وقوع است و دلیل آن نرخ کمتر ایجاد کسب و کار در روستاهاست که باعث شغل کمتر، مهاجرت و مسن شدن جمعیت و کاهش آن و در نهایت کمبود خدمات و تسهیلات زیربنایی می شود.

وی افزود: دیدگاه جدید این است که جهان روستایی باید خودش را مجددا ابداع کند و در این راستا به توسعه گردشگری روستایی توجه کردیم. دولت، بازار و جامعه محلی نیازمند یک نهاد واسطه برای توسعه اقتصاد روستایی است که اتاق بازرگانی می تواند این نقش را ایفا کند. نهادسازی در چهارچوب سیستم موجود ضروری ترین کار است و موفقیت اقدامات سیاسی توسعه کارآفرینی  بستگی به همکاری و هماهنگی بین بخش های مختلف دارد چون خدمات توسعه کارآفرینی روستایی به مثابه کالای عمومی نظیر بهداشت، امنیت، آموزش و... برای جامعه روستایی به شمار می آید.

او از فرصت های مولد، توانمندسازی و مشارکت جامعه محلی و تسهیل محیط کسب و کار به عنوان سه کار اساسی در راستای توسعه کارآفرینی روستایی نام برد و افزود: هدف اصلی تحقیق ما طراحی الگوی توسعه کارآفرینی روستایی با محوریت اتاق بازرگانی است. همچنین آسیب شناسی برنامه های توسعه اقتصادی و کارآفرینی روستایی در ایران، بررسی موانع فردی و محیطی توسعه کارآفرینی در ایران و بررسی عوامل تسهیل کننده و نقش اتاق بازرگانی سایر کشورها در توسعه کارآفرینی روستایی از اهداف فرعی این تحقیق است. این تحقیق طبق پیش‌بینی ما در زمان بندی 6ماهه انجام خواهد شد.

شریعتی مقدم یکی از موارد ضروری در خصوص توسعه کارآفرینی روستایی را اتصال توسعه روستایی به توسعه خدمات و صادرات دانست و تاکید کرد: این مطالعه باید در بازه زمانی کوتاهتری در حدود 3 تا 4 ماه انجام شود.