ایفای «مسئولیت اجتماعی»؛ لازمه بقای بنگاه های اقتصادی و تولیدی

در جلسه کمیسیون مسئولیت های اجتماعی اتاق مشهد تاکید شد:

ایفای «مسئولیت اجتماعی»؛ لازمه بقای بنگاه های اقتصادی و تولیدی

سومین نشست کمیسیون مسئولیت‌های اجتماعی اتاق مشهد با حضور دکتر «محمد فاضلی»، جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و با موضوع «تبیین مسئولیت اجتماعی شرکت ها» برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی؛ فاضلی در این جلسه به تبیین تجارب بنگاه های بزرگ اقتصادی جهان در این عرصه پرداخت و گفت: به میزانی که شرکت ها بزرگ می شوند، اثر آن ها بر محیط جامعه افزایش می یابد و این عامل نشان دهنده اهمیت مسئولیت اجتماعی در عرصه جامعه و روابط افراد است.

وی افزود: مسئولیت اجتماعی آن دسته فعالیت هایی است که بعد از پایان یافتن حیطه قانونی اقدامات و ماموریت های شرکت ها آغاز می گردد؛ بنگاه‌های اقتصادی احساس می کنند اگر مسئولیت اجتماعی را در قبال جامعه و در تعامل با ذی‌نفعان انجام ندهند، خود متضرر می شوند. از طرفی، این رابطه متقابل کسب و کار با جامعه است که اهمیت مسئولیت اجتماعی را نشان می دهد و اگر رابطه متقابل ایجاد نشود، محیط ناامنی برای شرکت ایجاد می گردد.

فاضلی اذعان کرد: محصول مسئولیت پذیری شرکت‌ها در قبال اثری که بر جامعه می‌گذارند، ملموس است. شرکت‌ها به واسطه فعالیت‌شان آلودگی ایجاد می‌کنند، بر حمل و نقل اثر می‌گذارند و فاضلابی به آبخوان‌ها وارد می‌کنند. همه این عوامل بر جامعه اثرگذار است و شرکت‌ها بر اساس گستره خود این اثرات را ایجاد می کنند.

وی به تبیین مفهوم «مسئولیت اجتماعی شرکتی»(ماش) پرداخت و آن را در چند رده تقسیم بندی کرد و گفت: تعامل با ذی‌نفعان در درازمدت به عنوان مولد ارزش است ، فشارهای اجتماعی، تغییر ارزش‌های مصرف کنندگان و آشکار شدن پیامدهای صنعتی شدن و جهانی شدن، عمده ترین مسائل مرتبط با این مفهوم هستند.

این استاد جامعه شناسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: : شرکت‌های فعال در حومه مشهد و اعضای اتاق بازرگانی باید با مجموعه ذی‌نفعان خود از جمله کسانی که منابع آبی مشهد را مصرف می کنند و افرادی که آن را مدیریت می کنند، ارتباط برقرار نمایند. هتل های مشهد تا زمانی ماندگارند که آب هست و می تواند مورد استفاده مسافران و زائران قرار گیرد ولی اگر آبی در آینده وجود نداشته باشد، کسب و کارها و در نهایت شهر نابود می شود. درک این مسائل و حرکت به سمت چاره جویی و احساس تعهد در این حوزه، گام های نخستین در مسیر عمل به مسئولیت های اجتماعی به شمار می آید.

وی ادامه داد: بخشی از مسئولیت اجتماعی ناشی از فشارهای جامعه است برای اینکه شرکت‌ها در قبال اثراثی که بر جامعه می‌گذارند، پاسخگو باشند. محصولات شرکت‌ها اثرات تعیین کننده ای بر زندگی مردم می گذارد و گاهی اثرات درازمدت این محصولات به نفع زندگی مردم نیست.

فاضلی تصریح کرد: در استان هایی که مجتمع های چند میلیارد دلاری پتروشیمی ایجاد شده و حقوق های سنگین دریافت می شود اما مردم فقیر و حاشیه نشین نیز با شرایط نامطلوب در همان منطقه زندگی می کنند ؛ بخاطر تضادها شکافی بزرگ به وجود آمده است که با هر جرقه ای بخش توسعه نیافته به دنبال انتقام گیری از بخش توسعه یافته است. این موضوع در همه دنیا وجود دارد. شرکت‌های بزرگ نمی‌توانند در آفریقا، قهوه و کاکائو کشت کنند و به اقصی نقاط جهان صادر نمایند اما مردم همان مناطق محروم بمانند و بهره ای از این فرصت نبرند. نمی‌توان آب را از دریای عمان منتقل کرد و صنایع را در مشهد راه اندازی کرد؛ در حالیکه این لوله ها از سیستان و بلوچستان عبور می کند و آن منطقه محروم است.

وی یادآور شد: مصرف کنندگان در دنیا حساس شده اند و این حساسیت روز به روز بیشتر خواهد شد. مردم با دیدن انواع آلودگی‎هایی که توسط واحد های تولیدی و صنعتی و کشاورزی در کلان شهرها منتشر می شود، این سوال در ذهنشان نقش می بندد که در قبال این مشکل که سلامت جامعه را نشانه می رود، چه تولید می‌شود؟ زمانی حرف زدن از محیط زیست مربوط به مرفهین بی درد بود اما در حال حاضر سوال همه مردم این است که چگونه با محیط زیست رفتار می کنیم؟ مصرف عادلانه تر و مصرفی که اثرش بر محیط زیست کمتر باشد روز به روز به مقوله‌ای مهم‌تر بدل می‌شود. توامان مسائلی نظیر بهره کشی از زنان و کودکان در محیط های تولیدی، رفاه اجتماعی کارگران و... نیز موضوعاتی هستند که به دغدغه های مصرف کنندگان تبدیل می شوند.

* مطالبه ذی نفعان برای مسئولیت شناسی بنگاه های تولیدی و اقتصادی      

این استاد جامعه شناسی خاطرنشان کرد: اگر یک بنگاه اقتصادی به دنبال توسعه مسئولیت اجتماعی خود باشد؛ در اولین گام باید به آگاه شدن مدیران و اعضای سازمان از این موضوع بپردازد. معمولاً وقتی صحبت از مسئولیت اجتماعی به میان می آید؛ اولین مقوله ای که به اذهان خطور می‌کند، امور خیریه بزرگ است. اما باید آگاه سازی شود که مسئولیت اجتماعی چیست و به چه مواردی اطلاق می شود و چه ظرفیت ها و منابعی باید به آن اختصاص پیدا کند؟

وی با بیان اینکه از شرکت زیان ده نمی توان انتظار ایفای مسئولیت اجتماعی را داشت، اظهار کرد: بعضا بزرگترین مسئولیت اجتماعی چنین بنگاه‌هایی مثل برخی شرکت‎های دولتی، این است که دست از فعالیت بردارند و کاری انجام ندهند.

فاضلی یکی از مراحل توسعه «مسئولیت اجتماعی شرکتی» را داشتن تعهد برای اولویت دادن و اختصاص منابع به این موضوع خواند و گفت: توافق جمعی آخرین مرحله توسعه «مسئولیت اجتماعی شرکتی» است؛ بدین معنا که اعضای سازمان و ذی‌نفعان خارجی آن برای انجام این مهم توافق و اجماع داشته باشند.

وی از دلایل ابزاری، دلایل اخلاقی و انجام کار درست، نمایش تعهد اجتماعی برای بالابردن شهرت برند و در نهایت فشار ذی‌نفعان، به عنوان دلایلی نام برد که شرکت ها را وادار می کند تا مسئولیت اجتماعی خود را انجام دهند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار کرد: شرکت‌ها امروز با جامعه ای مواجه شده اند که می‌گوید در قبال کاری که انجام می‌دهید مسئول باشید. آینده به این سمت خواهد رفت که زنجیره تولید باید با رعایت مسئولیت اجتماعی هماهنگ باشد. به عبارت دیگر شرکت ها نباید برای تولید محصولات شان به سراغ تأمین کنندگانی بروند که از کارگرانشان بهره‌کشی می کنند و اگر قرار است در سال‌های آینده ما نیز بخشی از زنجیره تامین شرکت‌های بزرگ دنیا باشیم باید استانداردهایی که بسط می یابد را رعایت کنیم.

وی گفت: ممکن است خصومت سیاسی بین کشورها باعث شود تا علیه برخی محصولات از تبلیغات منفی استفاده کنند. مثلا گفته شود کالایی توسط زنان و کودکانی تولید می شود که مورد بهره کشی قرار می گیرند و یا دستمزد پایین به آنها پرداخت می شود. چنین مسائلی می تواند یک تولیدکننده بنام یا کشور دارای مزیت در تولید محصولی را از گردونه رقابت خارج کند. در چنین وضعیتی برندها باید بتوانند ثابت کنند که به اندازه کافی در قبال محصول خود و کاری که در جامعه انجام می دهند، مسئول هستند.

فاضلی افزود: مطالعات نشان می‌دهد که از دهه 70 به بعد هر چه کشورها ثروتمندتر شده اند، در بین مردم رضایت از زندگی کاهش یافته است. نمونه این موضوع کاهش 21درصدی رضایت از زندگی در انگلستان در فاصله دو تحقیق مطالعاتی ظرف حدود 40 سال است. محققین بر این باورند که مردم با ثروتمندتر شدن از زیست اخلاقی خود فاصله گرفته اند و این دلیل نارضایتی آنهاست.

وی گفت: اینکه شرکت ها چگونه می توانند دگردوست های موثری باشند، بسیار مهم است. شرکت ها نمی توانند جایگزین دولت ها بشوند اما در حیطه خود باید مسئولیت شان را برعهده بگیرند.

فاضلی با بیان اینکه امروز بازاری به نام بازار گواهینامه ها در دنیا راه افتاده، گفت: اینکه محصولی تولید شود که شرکت های بزرگ دنیا آن را تایید کنند و گواهینامه ای در این خصوص صادر نمایند، مردم در دنیا متوجه این موضوع می شوند که آن محصول با استانداردهای مورد قبول از نظر اخلاقی مطابقت دارد.

این استاد دانشگاه، «فشار ذی‌نفعان» را یکی از دلایل اجرای «مسئولیت اجتماعی شرکتی» برشمرد و گفت: مناسب سازی محصولات برای مردم می‌تواند مسئولیت یک شرکت را در قبال گروهی از مصرف کنندگان نشان دهد.

وی در تشریح سلسله مراتب فعالیت‌هایی که در جرگه مسئولیت اجتماعی شرکتی قرار می گیرند، بیان کرد:اهمیت مسئولیت های اقتصادی یعنی سودآور بودن، مسئولیت های حقوقی یعنی پیروی از قانون، مسئولیت های اخلاقی به معنای انجام کار درست و منصفانه و مسئولیت های بشردوستانه به معنای شهروند شرکتی خوب و مسئول بودن است.

فاضلی خاطرنشان کرد:  اساس ایفای مسئولیت اجتماعی توانایی رهبری است نه مدیریت. تفاوت رهبری با مدیریت در آن است که رهبر مسئولیت انجام امری را برعهده دارد که راه کار مشخصی ندارد و باید برای آن راه حل خلاقانه بیابد، اما مدیریت عبارت است هماهنگی و به کارگیری منابع برای انجام درست کاری که شیوه انجام آن از قبل معلوم است. در بسیاری از سازمان های دولتی نیازمند راهکار مشخص هستیم و پس از پیدا کردن راه حل، مدیران توانمند فراوانی وجود دارند که می توانند کارها را مدیریت کنند.

وی گفت: طیف مسائل مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتی شامل حقوق روابط کار، کار کودکان و حقوق بشر، بهداشت و ایمنی کار و سلامتی جامعه، حفظ محیط زیست، افشای فساد، گزارش دهی، مالیات و مسئولیت پذیری در قبال جامعه میزبان می باشد. مهم است که به عنوان یک تولیدکننده مطمئن شویم؛ محصولی که تولید می کنیم بر سلامتی جامعه اثر منفی نمی گذارد. از طرفی، اگر شرکتی در منطقه ای ایجاد شده که باعث افزایش بار ترافیکی در یک مسیر شده، نسبت به تک تک کسانی که در تصادف با کامیون در آن منطقه کشته می شوند، مسئول است. اینکه نسبت به سرزمین و جامعه و تاثیراتی که باقی می گذاریم، در حیطه خود مسئولیت پذیر باشیم امر بسیار مهمی است.

فاضلی گفت: در تولید محصولات اگر به کاهش هزینه و آلودگی کمتر توجه کنیم، هم مسئولیت اجتماعی را ایفا کرده ایم و هم انتفاعی را برای خودمان و بنگاه اقتصادیمان رقم زده ایم.

*ضرورت همکاری میان بخشی برای توسعه مسئولیت های اجتماعی

وی در بخش دیگری از سخنانش به شرایط بدخیمی اشاره کرد که شرکت ها به واسطه عدم ایفای مسئولیت اجتماعی شان، به آن دچار می شوند و تصریح کرد: کودکان کار یکی از آن پدیده های مهم و حساسی هستند که سال ها مورد غفلت بوده اما امروز افکار عمومی نسبت به آن ها حساس است. مسائلی از این دست می تواند به وضعیتی بدخیم برای شرکت ها منجر شود.

او در ادامه به تبیین تفاوت مدیریت و رهبری در مسائل مختلف پرداخت و متذکر شد: در شرایط دشوار، همکاری میان بخشی برای عمل به مسئولیت اجتماعی شرکتی، یک الزام است.

این جامعه شناس ابراز کرد: در هر کاری که برای ایفای مسئولیت اجتماعی شرکت می کنید، باید بتوانید کار میان بخشی انجام دهید. بر همین اساس، اتاق بازرگانی اگر به دنبال ایفای مسئولیت اجتماعی است باید در کنار بهزیستی و آموزش و پرورش قرار بگیرد. در چارچوب چنین تعاملاتی است که می توان اثربخشی ایجاد کرد.

وی گفت: براساس پیمان جهانی ملل متحد در سال 2000، شرکت ها باید رعایت حقوق بشر، اطمینان از عدم دخالت در نقض حقوق بشر، پایان دادن به کار کودکان، حذف تبعیض در استخدام و شغل، رویکرد احتمالی در قبال چالش های محیط زیست، مبارزه با فساد در هر شکل آن و ابتکار برای ترویج مسئولیت پذیری محیط زیستی را در دستور کار خود قرار دهند.

فاضلی گفت: در هتل های مشهد کمتر دیده می شود که منشور توریست علاقمند به محیط زیست وجود داشته باشد. هتل های مشهد می توانند منشور مسافر و زائر مسئول را تدوین کنند. با این کار آن ها پولی خرج نمی کنند اما مسئولیت خود را ایفا می کنند؛ همان طور که هر شرکتی که با فساد مبارزه می کند، مسئولیت اجتماعی خود را محقق می سازد.

وی از تعامل و گفتگو با ذی نفعان، تعیین اصول و رویکردها (از جمله استاندارد تأمین کنندگان)، گزارش دهی محیط زیستی، توجه به مسائل حقوق بشر، تنظیم سیستم پاداش برای متعهدان به مسئولیت اجتماعی شرکتی، جمع آوری، حفظ و انتشار داده های مسئولیت اجتماعی، تعامل مداوم اعضای ارشد سازمان در فرآیند ارزیابی و اجرای این مسئولیت، برقراری سیاست ها و رویکردهای گزارش دهی ناشناس و افشاگری، آموزش کارکنان در زمینه مسئولیت اجتماعی و متعهد ساختن شرکت به آن و در نهایت انجام تعهدات این نوع مسئولیت توسط تیم ارشد شرکت و همچنین الگو شدن این رفتارها، به عنوان هشت گام توسعه فرهنگ مسئولیت اجتماعی شرکتی نام برد.

وی گفت: وقتی همه مسئولیت اجتماعی خود را ایفا کنند، دیگر آنچه صرف می کنیم، هزینه نیست. وقتی آب مشهد پایدار شد، امنیت افزایش می یابد و در نتیجه شرکت ها در ثبات اقتصادی بهتری کار می کنند و آنچه در این مسیر هزینه کرده اند نیز به خودشان باز می گردد.

*اهمیت زیست اخلاقی در مسئولیت اجتماعی شرکتی

این استاد دانشگاه درباره «مسئولیت اجتماعی شرکتی» در عصر سنجش خوشبختی گفت: ما در ایران شاخص های «سنجش خوشبختی» نداریم و فکر می کنیم هر چقدر پول و رفاه بیشتر داشته باشیم خوشبخت تریم. . اما در زمینه مسئولیت اجتماعی، برای رسیدن به خوشبختی، تنها زیستن اخلاقی می تواند رضایت از زندگی را تأمین کند.

وی با بیان اینکه جایگاه اخلاق در مسئولیت اجتماعی شرکتی بسیار مهم است، افزود: بازگرداندن اخلاق به کسب و کار در معنای گسترده بسیار مهم است. رعایت اخلاق الزاما هزینه بردار نیست و گاهی سودآور هم هست. مهم این است که چگونه ایده های نوآورانه محصولات جدید را به کار بگیریم تا در ساختار منعطف تری با مردم ارتباط برقرار کند.

فاضلی ادامه داد: اتاق بازرگانی برای تعریف و ترویج  اخلاق صنعتی، اخلاق بازرگانی و...، با حضور در رسانه و مواردی از این دست می تواند مسئولیت اجتماعی خودش را انجام دهد. از سوی دیگر، یکی از مسئولیت های اجتماعی شرکت ها کمک به سیستم حاکمیتی برای با تدبیرتر شدن است.

او با اشاره به فعالیت موسسه ای با عنوان «کیفیت حکومت» در سوئد گفت: این شرکت در سال‌های ابتدایی فعالیتش(2005 به بعد) سالانه 5 میلیون یورو وام از سوی اتحادیه اروپا دریافت می کرد. این شرکت در ده سالگی خود یک گزارش 300 صفحه ای منتشر کرد و بزرگترین بانک اطلاعاتی معیارهای جهانی حکمرانی خوب را در 860 متغیر نگارش نمود و دو سال پیش جایزه بزرگترین دیتابیس علوم سیاسی دنیا را دریافت کرد. سطح تولید این شرکت در برابر هزینه ای که اتحادیه اروپا برای آن صرف کرده، قابل قیاس نیست.

فاضلی از «تدوین لایحه بودجه» به عنوان یکی از مسئولیت های دولت سخن گفت و تصریح کرد: تاکنون تولید دانش بودجه ای به صورت ارائه اطلاعات خام انجام شده است و تا زمانی که دانش سیاست گذاری را توسعه ندهیم راه به جایی نخواهیم برد. بنابراین یکی از گام های اتاق بازرگانی باید برای افزایش دانش عمومی در مورد بودجه کل کشور باشد و از طریق رسانه ها این آگاهی رسانی را انجام دهد تا در نهایت مشورت دهنده خوبی برای حاکمیت باشد.

.او افزود: جامعه اقتصادی و علمی امریکا به خاطر سطح دانش خود که متکی بر حمایت های بزرگ وقفی در دانشگاه هاست، برتر عمل کرده و ما اگر عقب هستیم به این دلیل که برای افزایش سطح دانش سرمایه گذاری و حمایت لازم را انجام نداده ایم.  

*ضرورت تدوین سرفصلی از مسئولیت های اجتماعی

«رضا حمیدی»، رئیس کمیسیون مسئولیت‌های اجتماعی اتاق مشهد نیز در پایان این جلسه گفت: اخیرا شرکت ها و برندهای جهانی، به مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مولفه مهم توجه می کنند و در عقد قرارداد با شرکت های کوچکتر، به ویژه در مسیر تامین زنجیره ارزش‌ خود، این مقوله را مورد تاکید قرار می دهند. تجربه شخصی در امضای قرارداد خارجی با دو کشور برای صادرات کالای ایرانی به آنها، از این مسئله حکایت داشت. شرکت های مزبور مستنداتی را خواستند که نشان دهد بعنوان صادرکننده، در حوزه عمل به مسئولیت های اجتماعی چه اقداماتی انجام شده است. این مقوله باید بیش از پیش در کشورمان تبیین و ترویج شود.

وی خطاب به اعضای کمیسیون هم اظهار کرد: حوزه مسئولیت های اجتماعی، دارای گستره بزرگی است و نباید در مفاهیم ابتدایی متوقف شویم. حمیدی درخواست نمود با همکاری و همفکری گروهی، سرفصل های مهم مسئولیت های اجتماعی برای فعالیت کمیسیون تهیه و اولویت بندی شود تا اتاق بداند چه کارهایی را باید در این زمینه انجام دهد.

«ناصر صادقی»، دبیر کمیسیون مسئولیت های اجتماعی اتاق مشهد نیز اظهار کرد: امروز که کار و زندگی مردم با مسائل مختلفی عجین شده است، نمی توانیم و نباید که نسبت به اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... بی تفاوت باشیم. برای حفظ داشته هایمان یعنی فرهنگ، شأن ملّی، تاریخ و ارزش های مان، ناچاریم و باید که علت شرایط کنونی، که در آن اخلاق و توانمندی های معیشتی مردم دستخوش ضعف شده است را بشناسیم و آنها را چاره کنیم.

وی ادامه داد: امروز تا حدود زیادی مشکل شناخت داریم؛ به شناخت درست از مفاهیم و پدیده ها نیاز داریم. باید واقعیت ها را بشناسیم و درک کنیم؛ نیازهای اجتماعی یک شبه ایجاد نمی شود که بتوان یک روزه آن را رفع و برآورده کرد. این که احساس می کنیم در قبال جامعه و برای کمک به کاهش مشکلات وظیفه ای برعهده داریم، یک احساس اجتماعی است زیرا دوست داریم همزمان با اینکه می خواهیم حال خودمان را خوب کنیم، وضع و حال همه خوب بشود و در صدد هستیم عقب ماندن از جهان را جبران کنیم.

وی افزود: مسئولیت اجتماعی در طول زمان قابل تعریف است و وضعیت امروز ما، حاصل یک روند زمانی طولانی بوده است و برای اصلاح رویه های موجود باید چاره ای اندیشید تا به مرور این مهم محقق شود.

صادقی خاطرنشان کرد: این جلسه بنا به درخواست و پیشنهاد تعدادی از اعضای کمیسیون درباره لزوم تبیین و تعریف جامع مسئولیت های اجتماعی برگزار شد و امیدواریم بتوانیم در اتاق مشهد و کمیسیون مسئولیت های اجتماعی، در جهت ترویج این مفهوم گام های بیشتری برداریم.