زخم های کهنه بر پیکره صنعت حمل و نقل و ترانزیت
نویسنده خبر : روابط عمومی
تاریخ بارگذاری : پنج شنبه ، 25 آذر 1400
فعالان بخش حمل و نقل بین المللی خراسان می گویند که در سال های اخیر به تکرار چالش های مشابه دچار بوده اند
زخم های کهنه بر پیکره صنعت حمل و نقل و ترانزیت
قوانین دست و پاگیر و بوروکراسی های پیچیده در مرزها و گمرکات ایران، مشکلات موجود در مسیر نوسازی ناوگان فرسوده و ضعف سرمایه گذاری و تأمین مالی، تنها بخشی از انبوه مشکلاتی است که بخش حمل و نقل بین المللی ایران با آن مواجه است. کشوری که ظرفیت های فراوانی برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه را دارد، نتوانسته است فرصت ها را غنیمت بدارد. برای استان مرزی خراسان رضوی که بخش بزرگی از مرزهای شرق و شمال شرق را در اختیار دارد و شمار زیادی از شرکت های حمل و نقل بین المللی نیز در این خطه فعالیت دارند، فرصت های به مراتب بهتری فراهم بوده اما موانع و بن بست ها هم به همان نسبت فراوان هستند. در این گزارش پای حرف فعالان این حوزه نشستیم تا هم از ظرفیت ها بگویند و هم از چالش ها و مانع ها:
فرسودگی 60درصد ناوگان حمل و نقل تجاری کشور
امروز بحث فرسودگی ناوگان، پاشنه آشیل صنعت حمل و نقل تجاری و بین المللی کشور است؛ شرکت های حمل و نقلی امکان واردات ناوگان نو را ندارند. صدور مجوز واردات ناوگان کارکرده نیز از برنامه پنجم توسعه در قانون گنجانده شد و در برنامه ششم نیز ادامه یافت.
با این همه، مشکلات زیادی در مسیر واردات وجود دارد و ورود ناوگان زیر سه سال کارکرد به کشور به کندی در حال انجام است. راه دیگری که دولت در زمینه نوسازی ناوگان در پیش گرفت؛ قرارداد با شرکت های خودروسازی و در مقطعی ارائه وام به راننده ها و مالکان ناوگان فرسوده بود که طی سال های اخیر اجرا شد؛ اما به گفته فعالان صنعت ترانزیت و حمل و نقل، این اقدامات نتیجه لازم را به دنبال نداشت.
به گفته احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی، هم اکنون حداقل 60درصد ناوگان کشور فرسوده اند. زمانیان توضیح می دهد: «عمر مفید ناوگان بیش از 4-5 است؛ اما برخی از خودروهای فعال در این بخش 30 تا 35 سال قدمت دارند و در مجموع میانگین عمر خودروهای ترانزیتی ایران ، 22 سال برآورد می شود.»
وی که ریاست هیئت مدیره انجمن حمل و نقل بین المللی استان را هم برعهده دارد، در این خصوص اظهار می کند: تصمیمی که ستاد نوسازی ناوگان داشت و شرایطی که اعمال شد، موجب توقف ناوگان وارداتی در گمرک شد و عده ای نتوانستند خودروها را ترخیص کنند. یکی از چالش هایی که در این میان وجود داشت این بود که باید به ازای واردات هر یک دستگاه ناوگان به کشور، یک دستگاه فرسوده از رده خارج می شد.
زمانیان خاطرنشان می کند: در زمینه تولیدات داخلی هم، برند چند کارخانه تولید کننده برای نوسازی ناوگان اعلام شد؛ اما خرید از کارخانه های داخلی توجیه اقتصادی ندارد. هم اکنون شاید بتوان با 50 تا 80 هزار دلار یعنی حداکثر حدود 2.4 میلیارد تومان کامیونی با عمر سه تا پنج سال را وارد کرد. حال آن که خرید از کارخانه های داخلی حدود 3 میلیارد تومان هزینه در پی دارد.
استفاده از ناوگان کشورهای همسایه برای ترانزیت از ایران
به گفته فعالان حوزه ترانزیت، چند عامل مانع نوسازی ناوگان ایرانی شده و ناوگان ما در برخی مسائل توان رقابت با ناوگان خارجی را ندارد. امروز کامیون های ایرانی شاید برای حمل کالاها در داخل کشور قابل استفاده باشند اما برای حمل محموله های ترانزیتی در سطح وسیع، از برخی کشورهای همسایه به خصوص ترکیه بسیار عقب هستیم.
محمود امتی، نایب رئیس انجمن حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی و عضو هیئت اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان- شعبه مشهد نیز درباره دلایل این وضعیت می‌گوید: یکی از علل فرسودگی ناوگان ایرانی، برخی قوانین به ویژه قانون های سختگیرانه مالیاتی است که برای شرکت های فعال در این حوزه محدودیت ایجاد می کند و در قیاس با اشخاص حقیقی، از شرکت ها مالیات مضاعفی مطالبه می شود. عامل دیگر، قدرت و نفوذ واردکنندگان خودرو است که اجازه نمی دهند شرکت ها و اشخاص برای واردات خودرو اقدام کنند و با مولفه هایی که برای ورود کالا تعیین کرده اند، به نوعی واردکنندگان ناوگان باری را به خود محتاج و وابسته می کنند. عامل دیگر، تعدد قوانین و بخشنامه هاست که دست و پای واردکنندگان، شرکت ها ،رانندگان و مالکان خودرو را بسته است.
به گفته امتی، هم اکنون در بحث ترانزیت و حمل و نقل بین المللی بسیاری از محموله های ترانزیتی را به ناوگان کشورهای همسایه مانند ترکیه، افغانستان، ازبکستان و ترکمنستان واگذار کرده ایم. او از ضعف زیرساخت های جاده ای هم به عنوان یک چالش جدی یاد می کند.
تاثیر وضعیت افغانستان و محدودیت های ترکمنستان در کاهش ترانزیت
محدودیت های به وجود آمده در کشورهای همسایه در سال های اخیر هم نقش بسزایی در اوضاع و احوال حمل و نقل بین المللی و ترانزیتی ایران داشته است. ترکمنستان در این سال ها برای ورود کامیون های ایرانی محدودیت هایی را ایجاد کرده و از زمان شیوع کرونا این موضوع شدت یافته است، به طوری که هم اکنون بارهای ترانزیتی ایران در مرز ترکمنستان یا ترانشیپ (انتقال کالاها به کامیون دیگر) می شوند یا بخش باری کانتینرها و کامیون ها به کشنده های ترکمن متصل می شود. به گفته زمانیان، در خصوص ترانزیت از مسیر ترکمنستان، به رغم تلاش های سفارت، وزارت و سفر اخیر رئیس جمهوری مشکلات همچنان پابرجاست؛ البته محدودیت تراشی از سوی ترکمنستان برای ورود ناوگان خارجی نه فقط برای خودروهای ایرانی، بلکه برای تمامی ناوگان خارجی کشورهای همسایه است.
رئیس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق مشهد درباره وضعیت ترانزیت به افغانستان خاطرنشان می کند: در حوزه افغانستان با توجه به تغییرات سیاسی در این کشور در پنج ماه اخیر، با کاهش حجم کالا مواجه شده ایم. بخشی از تجار افغانستانی به دلیل مسائل بانکی و ... تجارت خود را متوقف کرده اند و از طرفی، با توجه به رابطه خوب طالبان با پاکستان، به نظر می رسد بخشی از ترانزیت کالاهای افغانستان از مسیر این کشور انجام می شود. زمانیان از بخشنامه ها و قوانین ایران در گمرکات هم به عنوان یکی از عوامل کاهش بارهای ترانزیتی ایران نام می برد و توضیح می دهد: مدتی است که گمرک شهید رجایی بر لزوم ارزیابی تمامی کانتینرها تاکید دارد؛ در صورتی که این اتفاق در دیگر نقاط رخ نمی دهد. ارزیابی کانتینرها باعث باز شدن پلمب مبدا و افزایش هزینه دموراژ کانتینرها و انبارداری می شود. تداوم این سختگیری ها و نگاه‌های امنیتی به حوزه ترانزیت باعث می شود اندک باری که به مقصد افغانستان داریم، تغییر مسیر دهند.
زیربار نرفتن شرکت های بیمه برای پرداخت خسارت کالاها
در حادثه اسلام قلعه موضوع بیمه و ضعف های موجود در ارائه خدمات از سوی شرکت های بیمه ای یکی دیگر از مسائلی است که فعالان عرصه حمل و نقل با آن دست و پنجه نرم می کنند. اوج مشکلات موجود در این زمینه، پس از حادثه آتش سوزی اسلام قلعه نمود پیدا کرد. امتی، نایب رئیس انجمن حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی در این باره می گوید: شرکت های بیمه اغلب برای بیمه کردن محموله های تجاری بسیار رغبت دارند و رایزنی زیادی می کنند؛ اما بعد از بیمه شدن، عمدتا برای وصول خسارت با مشکل مواجه می شویم. اوج این موضوع در آتش سوزی اسلام قلعه در بهمن 1399 اتفاق افتاد که طبق برآورد برخی کارشناسان بیش از ده ها میلیون دلار خسارت به بار آورد. ما کامیون ها و بارها را بیمه کرده بودیم و وظیفه شرکت بیمه این بود که از عهده پرداخت خسارت برآید؛ اما متاسفانه در بحث کالاهای سوخته شده همکاری لازم را از سوی شرکت های بیمه مشاهده نکردیم و همچنان بلاتکلیفی هایی وجود دارد. شرکت های بیمه در بحث خسارت کالاهای سوخته زیربار نرفته اند و تنها در بخش کامیون های ایرانی شنیدیم بخشی از هزینه ها جبران شده است.
کمرنگ شدن نقش ترانزیتی ایران
راه اندازی مسیرهای جدید تجاری از سوی کشورهای رقیب ایران در حوزه ترانزیت، در روزهایی که فعالان این صنعت در کشور با انواع چالش ها مواجه اند، یکی دیگر از مسائلی است که حمل و نقل بین المللی ایران را تهدید می کند. زمانیان تصریح می کند: ایران مسیر ترانزیتی بسیار خوبی به شمار می‌آید؛ اما گرفتاری ها و بوروکراسی هایی که در ایران در حوزه حمل و نقل بین المللی و ترانزیت وجود دارد، باعث می شود کالاهای تجار خارجی به موقع نرسد و زمان و قیمت حمل که مولفه بسیار مهمی است، افزایش یابد. این موضوع سبب می شود تا همه به دنبال مسیرهای جایگزین باشند. رئیس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد معتقد است که دولت باید با کشورهای مسیر ترانزیتی ایران رایزنی کند تا آن ها دست از محدودیت ها بردارند. او تصریح می کند: اگر مسئله ترکمنستان حل شود، بسیاری از کالاهایی که برای رسیدن به آسیای میانه تغییر مسیر داده اند، دوباره از سمت ایران حمل می شوند. در این صورت حجم ترانزیت ما در سال به بیش از 15 میلیون تن هم خواهد رسید.
الزامات رفع مشکلات ترانزیتی
البته به نظر می رسد متولیان دولتی هم از ضعف های موجود در بخش حمل و نقل بین المللی و الزامات رفع نواقص آگاه هستند؛ اما میزان تلاش برای رفع مشکلات در این حوزه به اندازه این آگاهی مهم است. مرتضی مجردی، رئیس اداره ترانزیت اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی معتقد است: الزاماتی از جمله ایجاد جذابیت و اقتصادی کردن ترانزیت برای افزایش قدرت رقابت با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه، ارائه خدمات لجستیکی مناسب و حضور در مناسبات منطقه ای، هماهنگی همه دستگاه های اجرایی در این بخش، ایجاد تسهیلات مناسب برای رانندگان ایرانی و کاهش هزینه خرید کامیون و در نتیجه نوسازی ناوگان فرسوده و کاهش زمان و هزینه ترانزیت از طریق افزایش تجارت الکترونیک، در افزایش سهم ایران در بخش حمل و نقل بین المللی کالا تاثیرگذار است. وی به اقداماتی که در همین زمینه انجام شده است ،اشاره و اظهار می کند: از سال گذشته تاکنون اقدامات بسیار خوبی در جهت توسعه و بهبود زیرساخت های حمل و نقلی انجام شده است. اقداماتی همچون اصلاح هندسی مسیر دسترسی به نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان و احداث معبر 45 متری در آن ناحیه، انجام مقدمات اجرای احداث سالن مسافری و به سازی مسیر دسترسی به پایانه مرزی از محل پاسگاه مرزبانی 17 شهریور در دوغارون. وی ادامه می دهد: بهره برداری از پل جدید در مرز سرخس و به سازی محوطه های تخلیه و بارگیری و پارکینگ وسایل نقلیه و نیز احداث تونل «الله اکبر» در جاده درگز به لطف آباد از دیگر اقداماتی بوده که در راستای بهبود زیرساخت های حمل و نقل بین المللی انجام شده است.
آخرین وضعیت ارتباط ترانزیتی با افغانستان و ترکمنستان
از اواسط تیر امسال با تسلط طالبان بر افغانستان، معادلات حمل و نقلی با این کشور در مقطعی متوقف و در مقاطع مختلفی برای تردد ناوگان ایرانی محدودیت هایی اجرا شد که در همان مقاطع دولت سعی کرد تا از طریق دستگاه دیپلماسی در افغانستان محدودیت ها را کاهش دهد. رئیس اداره ترانزیت اداره کل راهداری خراسان رضوی درباره وضعیت کنونی مراودات با افغانستان و ترانزیت به این کشور می گوید: به دلیل ابهامات موجود در این کشور بعد از تحولات اخیر، هم اکنون سطح روابط حمل و نقلی نسبت به دوره های قبل کاهش یافته است. مجردی نقبی هم به وضعیت تعامل ترانزیتی با ترکمنستان می زند و تصریح می کند: در اواسط شهریور سال گذشته مرز سرخس و اواسط آذر امسال پایانه مرزی لطف آباد به صورت محدود بازگشایی شد و مراودات حمل و نقلی از طریق تعویض یدک صورت گرفت که تاکنون نیز ادامه دارد و در مجموع می توان گفت با توجه به این موارد، فعالیت حمل و نقل بین المللی استان با چالش مواجه است. البته مجردی با استناد به آمارهای ارائه شده توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای و گمرک جمهوری اسلامی، معتقد است وضعیت ترانزیت خراسان رضوی نسبت به سال گذشته بهبود یافته است. او می گوید: در هشت ماه ابتدای امسال در حوزه آسیای میانه، ترانزیت خروجی از 1218 تن در سال 99 به رقم 24هزار و 700 تن رسیده است. البته درخصوص افغانستان نیز از 17 هزار تن در سال 99 به رقم 15 هزار تن رسیده ایم که تحولات این کشور در این زمینه تاثیر گذار بوده است.
