مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق بازرگانی خراسان رضوی: راه حل توسعه کشور، ایجاد یک نهاد فراقوه‌ای متشکل از نخبگان و مدیران اجرایی است
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق بازرگانی خراسان رضوی:
راه حل توسعه کشور ایجاد یک نهاد فراقوه‌ای متشکل از نخبگان و مدیران اجرایی است
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: راه حل توسعه ایران این است که نهادی فراقوه‌ای مستقل از قوای اجرایی و تقنینی متشکل از نخبگان منتخب و مدیران اجرایی تشکیل شود و به بررسی راهکارهای توسعه در ایران بپردازد.
به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی؛ «سیدمحمد بحرینیان» در هشتمین آیین پاسداشت روز ملی مهندسی که با محوریت آسیب‌شناسی اجتماعی مهندسی در ایران در اتاق بازرگانی استان برگزار شد، اظهار کرد: ایران یکی از معماران تمدن جهانی بوده و توانسته بر فرآیند شکل‌گیری تمدن بشری اثرگذار باشد. ایران زمانی توانست در جهان قد علم کند که علم و فن را در خدمت منافع جامعه و اشخاص به کار گرفت. سوابق و شواهد تاریخی نشان می‌دهد همه رشته‌های علوم مختلف باید کنار هم قرار گیرد تا موجبات پیشرفت یک مملکت فراهم شود. تمدن ایرانی قبل و بعد از اسلام مبتنی بر همگرایی اهداف متعالی بود. در این تمدن به علم و فن بهای زیادی داده می‌شد اما فرایند زوال کشور زمانی آغاز شد که هرج و مرج در این اهداف شکل گرفت. ایران تمدنی شایسته بود که بزرگان جهان به آن اذعان داشته‌اند.
این فعال صنعتی و پژوهشگر ادامه داد: هگل، جامعه‌شناس و فیلسوف غربی، به عنوان یکی از بزرگترین فلاسفه جهان که تفکرات وی بر سیر تاریخی پیشرفت غرب اثرگذار بود و نحله‌های مختلف فکری از اندیشه‌های وی بهره برده‌اند، در مورد ایران در کتاب عقل در تاریخ خود می‌گوید؛ «هر اروپایی که از ایران به هند برود، به ناهمسانی شگرفی میان دو مملکت پی می‌برد؛ در واقع او در ایران احساس می‌کند که هنوز در خانه‌اش زندگی می‌کند چون به سرشت‌ها، جوان‌مردی‌ها و عاطفه‌های انسانی بر می‌خورد». در واقع این دیدگاه نشان می‌دهد که جامعه ایرانی توانسته تمدن و فرهنگ را در نتیجه همگرایی بین علم و منافع جامعه پیش برد و از این رهگذر برای کشور اعتبار ایجاد کند.
بحرینیان اضافه کرد: او در جای دیگری تاکید دارد «ایرانیان نخستین امپراطوری از میان رفته تاریخ را بنا ساختند که میدان آن رویدادها و دگروگونی‌هایی بوده که وضع زیستی تاریخ حکایت از آن دارد. از ایران است که نخستین بار آن فروعی که می‌درخشد و پیرامون خود را روشن می‌سازد، سر بر می‌آورد». این نگاه در دیدگاه‌های ابن خلدون، اندیشمند مسلمان، نیز خصوصا در کتاب العبر مشاهده می‌شود. این دانشمند مسلمان هم تاکید دارد که؛«دانشوران اسلام از ایرانیان هستند. کلیه این دانش‌ها به شکل صناعت‌های مختلف در ایران مستقر گردید و به ایرانیان اختصاص یافت و تازیان آن را فرو گذاشتند و از ممارست در آن منصرف شدند و به جز ایرانیان عربی‌دان کسی آن را نمی‌دانست». البته ابن خلدون از زوال ایران نیز می‌گوید و می‌نویسد «همین که شهرهای حیطه ایران رو به ویرانی رفت و تمدن و عمران که از اسرار ایزدی در پدید آمدن دانش و صنایع است، از آن سرزمین دور شد، دانش نیز به کلی از ایران رخت بر بست زیرا زندگی بادیه‌نشینی بر نواحی آن چیره گشت».
*مشکل توسعه ایران کمبود منابع نیست
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق بازرگانی خراسان رضوی تصریح کرد: به عقیده من ما در کشورمان خیلی کارها می‌توانیم انجام دهیم. آیا ما منابع کم داشته‌ایم؟ همیشه ساده‌ترین بهانه و سدی که در طول 120 ساله گذشته پشت آن پنهان شده‌ایم، این بوده ما منابع نداریم. این سخنی خلاف است. در بررسی‌های دفتر پژوهش‌های اتاق بازرگانی استان؛ همه منابع ارزی کشور از سال 1338 را استخراج شده است. بر این اساس از سال 1336 در قالب درآمدهای نفت و گاز و درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی به علاوه صادرات غیرنفتی و خدمات کشور ما بالغ بر 2262 میلیارد دلار منابع بوده است. البته باز هم این همه منابع نبوده و نباید فراموش کرد که ما بخشی از نفت را داخل کشور مصرف کرده‌ایم.
بحرینیان افزود: در واقع هنوز مشخص نیست که چقدر منابع در کشور ما تلف شده است. در دوران‌های مختلف این مبالغ بررسی شده و نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای قرن 21 تاکنون کشورمان هیچگاه با کمبود منابع مواجه نبوده است. در واقع 71.6 درصد منابع حاصل از صادرات نفت و گاز برای کشور فراهم بوده است. همچنین منابع حاصل از صادرات پتروشیمی ها 97.7 و منابع دریافتی ناشی از صادرات سایر کالاها به میزان 86.5 در دسترس بوده است. در این مدت بیش از 1200 میلیارد دلار منابع بعد از اعمال تحریم‌ها در کشور ایجاد شده است.
وی با اشاره به گزارش‌های تحلیلی این نهاد در خصوص وضعیت مصرف انرژی در کشور نیز توضیح داد: در مجموع طی سال‌های 52 تا 97، 1850 میلیارد دلار انرژی در کشور مصرف شده است. اثرات مصرف این میزان انرژی باید در سطح رفاه مردم و توانایی کشورمان بین ممالک جهان پدیدار می شد.
بحرینیان در خصوص وضعیت مصرف سوخت به عنوان یکی از سرمایه‌های کشور گفت: ارزش بنزینی که از سال 1380 تا سال 1397 سوزانده‌ایم، به اضافه میزان مصرف گازوئیل از سال 1376 تا سال 1397، 540 میلیارد دلار بوده است و این‌ها اعداد پنهان و سرمایه های نهفته ای است که در روند بررسی منابع مصرف شده طی سنوات گذشته، مورد اشاره قرار نمی گیرند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از اندیشمندان هاروارد به نام جرج بالدوین در کتاب خود در مورد ایران می‌گوید؛ «تدارک منابع دولتی برای سرمایه‌گذاری خصوصی، شالوده صنعت بود اما در ایران مشکل اصلی همان مشکل محدودکننده اکثر کشورها یعنی کمبود منابع مالی نبوده است». به نظر می رسد که نقص واقعی در مدیریت و برنامه ریزی برای استفاده از این منابع و هدایت آن ها در مسیر توسعه بوده است. همه دردسرها حول تنظیم سیاست‌های تفصیلی و قوانین ناقص و ناکارآمدی می‌چرخد که در بسیاری از مراجع قانون‌گذاری کشور، تصویب شده اند. قوانینی که در تضاد باهم بوده و از آن بدتر دولت‌ها هم در تدوین دستورالعمل‌های اجرایی این قوانین حد و حدودها را رعایت نمی‌کرده‌اند. ماحصل کار، اقدامات اجرایی بوده که فاقد کارآمدی بوده اند.
*مساله ایران نبود سازمان‌دهنده است
این فعال صنعتی و پژوهشگر با بیان اینکه مشابه این وضعیت در کشور چین نیز قابل مشاهده و بررسی است، اظهار داشت: از سال 1352 که درآمدهای نفتی کشور به یکباره سه برابر شد، وضعیت ما به چنین روزی رسید. در واقع منابع حاصل شده توانسته تا حدودی پیشرفت ایجاد کند ولی ایران همچنان توسعه نیافته است و به عنوان یک کشور بازی‌شونده و نه بازیگر در عرصه اقتصادی شناخته می‌شویم. ایران از سال 52 تاکنون به طور متوسط سالانه 19.3 درصد تورم داشته است. چنین وضعیتی مستحکم‌ترین بنای اقتصادی را هم درهم می‌شکند. نمونه دیگر نرخ میانگین تشکیل سرمایه ثابت ماشین‌آلات در کشورمان است که 4.6 درصد در سال بوده است. در این مدت تشکیل سرمایه ثابت ساختمان هم روی 3.4 درصد مانده است. به طور کلی سرانه تولید ناخالص داخلی کشور بین سال‌های 1350 تا 1390 با محاسبه قیمت ثابت یکی است که این موضوع حکایت از فقر و جاری شدن آن در جامعه دارد.
بحرینیان تاکید کرد: بدانیم که در فقر است که تصمیمات اشتباه اتخاذ می‌شود. این فقر نه در حوزه اقتصادی بلکه در ساحت اندیشه، ما را گرفتار خود کرده است. براساس گزارش وزارت کار که در سال 76 منتشر شده، کشور چین در طول 20 سال نخست جریان توسعه خود، کل منابعی که در اختیار داشته، 320 میلیارد دلار بوده است. این رقم یک‌دهم منابع ماست اما در همین بازه زمانی، 220 میلیون شغل جدید در این کشور ایجاد شده ولی ما از اینکه اشتغال‌مان را به 30 میلیون نفر برسانیم، عاجز مانده‌ایم.
وی اضافه کرد: نکته جالب اینجاست که نرخ بیکاری در کسانی که تحصیلات پایین دارند، 8.8 اما در متقاضیانی که تحصیلات پیشرفته دارند، 18.4 درصد است. ایران از این جهت بین کشورهای دنیا سرآمد است.
*فرمول توسعه اقتصادی کشورهای دیگر، الزاما برای ایران کارآمد نیست
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق بازرگانی خراسان رضوی با تاکید بر لزوم به کارگیری روش‌های علمی برای توسعه اقتصادی کشور عنوان کرد: آرتور لوئیس، اقتصادان آفریقایی تبار، در یک سخنرانی که در مجمع اقتصاددانان غنا داشت، بر این نکته تاکید می‌کند که «قبول ندارم علم اقتصاد بتواند معیارهایی پدید آورد که ما را قادر به تصمیم‌گیری درباره یک برنامه خوب یا بد کند بلکه تصمیم‌گیری در این خصوص باید با اتکا به عقل سلیم و تجربه باشد». متاسفانه به این موضوع توجهی نداریم و تصور می‌کنیم فرمول یک کشور پیشرفته در کشور ما نیز پاسخگوی نیازهاست.
بحرینیان با اشاره به مساله آموزش و اهمیت آن در توسعه‌یافتگی کشورها تصریح کرد: آرتور لوئیس در تحقیقات خود آموزش را در مناطق مختلف جهان با یکدیگر مقایسه کرده است. او دریافته در آسیا هزینه دانشگاه‌ها پایین است اما بسیاری از دانشگاه‌های کشورهای آسیایی تعداد بیشماری دانشجو دارد که این موضوع نهایتا به ضرر استانداردهای آن‌ها تمام می‌شود. دکتر نیلی، از اقتصاددانان ایرانی، در کتاب بهره‌وری صنعت ایران به این نکته اشاره می‌کند که دولت‌ها در کشورهای صادرکننده منابع طبیعی توجه زیادی به توسعه آموزش ندارند.
وی اضافه کرد: نتیجه این وضعیت برای ما این شده که قدرت چانه‌زنی در حوزه اقتصادی را به تدریج از دست داده و حتی یک دوست واقعی کنار خود نداریم چراکه دچار سرگشتگی فکری و درماندگی نظری هستیم. اما در کشورهای پیشرفته آسیایی نظام تصمیم‌گیری اقتصادی و توسعه، کشور را به لحاظ جلوگیری از بدسوادی و نابلدی، از قوای مجریه و مقننه جدا کرده‌اند.
بحرینیان با تاکید بر اینکه لازم است الفبای توسعه را بیاموزیم، خاطرنشان کرد: برخی تصور می‌کنند با اجرای پروژه‌های مختلف می‌توان به توسعه رسید. همین تصمیم‌گیری مسئولانی که در راس هستند، موجب شده وضعیت شهرها و حوزه تمدنی ما در معرض نابودی قرار بگیرد.
این فعال صنعتی و پژوهشگر با بیان اینکه راه حل پیشنهادی من برای برون‌رفت از این وضعیت بهره‌برداری از نیروهای جوان و خوشفکر است، گفت: شهادت می‌دهم که نیروهای جوان، تحصیل کرده و متعهد به منافع ملی در این کشور زیاد است. متاسفانه طی 125 سال گذشته ما به آنان اعتماد نکرده‌ایم.
* مشکلات پیش روی توسعه در ایران
در ادامه ذاکر تبریزی، پژوهشگر در سخنانی با اشاره به مشکلات پیش روی توسعه در ایران بیان کرد: موازنه تجاری منفی، مخارج دولت، بازار سرمایه متزلزل، رشد مصرف مواد مخدر، بحران محیط زیست و... مسائلی هستند که امروز ما خود را در مواجهه با آن می بینیم. ما فاقد نظریه شناخت عمیق هستیم که بتواند تصمیم‌گیری‌های ما را هدایت کند. این شناخت عمیق وجود ندارد و در ارکان دولت و مجلس اتاق فکری دایر نیست.
وی ادامه داد: به عقیده من ما نتوانسته‌ایم سیستم را درک کنیم. سیستمی که هدف ندارد، اساسا سیستم نیست. عملکرد هر جز از این سیستم بر اساس نفعی است که هدف ایجاد می‌کند. تک‌تک اجزای یک سیستم برای رسیدن به این هدف تاثیرگذار است. وظیفه مدیریت در این میان تبیین ارزش‌های واحد و اهداف سازمانی است. ما یک سیستم یکپارچه و هماهنگ نداریم. این موضوع در آموزش و پرورش کشور هم دیده می‌شود و داده‌های این مجموعه نتوانسته تعریفی از آموزش ارائه دهد که نیاز بازار را برطرف کند.
ذاکر تبریزی تاکید کرد: به طور کلی ایران ما از فقدان و ثبات هدف، مشکل در ارزیابی عملکرد، درجه‌نگری‌ها و بازنگری‌ها، کوتاه بودن طول عمر مدیران، ضعف آینده‌نگری و عدم بررسی فرایندها رنج می‌برد.
