«تولید بدون کارخانه» در توسعه صادرات اثرگذار است؟

«تولید بدون کارخانه» در توسعه صادرات اثرگذار است؟

مدلی جدید برای تولید برندها

 پس از سال‌ها درخواست از سوی فعالان اقتصادی، وزارت صمت در نیمه اردیبهشت ماه امسال دستورالعمل صدور گواهی فعالیت «تولید بدون کارخانه» را اعلام کرد؛ سیاستی که مستقیما کاهش ظرفیت‌های خالی صنعت را نشانه رفته است و میتوان گفت یکی از بهترین راهکارها برای استفاده بهینه از امکانات موجود است.

تولید بدون کارخانه به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا بدون صرف هزینه برای تاسیس خط تولید، از ظرفیت خالی سایر واحدهای تولیدی استفاده کنند. برخی از فعالان اقتصادی امیدوارند که با صدور مجوز این نوع تولید، بدون صرف هزینه برای تاسیس خط تولید، بخشی از محصول یا کل آن را در خطوط تولید شرکت‌های دیگر انجام دهند و سرمایه خود را بر دیگر بخشهای زنجیره ارزش افزوده متمرکز کنند.

نکته اینکه، در برنامه توسعه صادرات خراسان رضوی برای سال 1400 هم به موضوع حمایت از تولید بدون کارخانه اشاره شده است؛ این بدان معناست که مسئولان استانی روی این موضوع در برنامه صادراتی حساب کرده‌اند.

پیشگیری از اتلاف انرژی با تولید بدون کارخانه

بخش خصوصی معتقد است که تولید بدون کارخانه در عصر جدید تجربه شده است و تحقق این مهم می‌تواند به جلوگیری از مسائل ترافیکی، شیوع کرونا، پیشگیری از اتلاف انرژی، جلوگیری از آلودگی هوا و... کمک کند.

سیدحسین احمدی سلیمانی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی مشهد معتقد است تولید بدون کارخانه مدل خوبی است که قطعا پیش بینی آن در برنامه هفتم توسعه و قانون بودجه 1400 نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت وی می‌گوید: تجربه نشان داده است که تولید بدون کارخانه در مشاغلی مانند صنایع دستی و بسته‌بندی نتایج مطلوبی را در پی داشته است و تحقق این مهم مستلزم ان آست که کارخانجات بزرگ در پیشبرد این هدف گام های موثری بردارند؛ چرا که آنان می‌توانند در چرخه کسب و کار خود این فضا را ایجاد کنند؛ به طور به طور مثال، این کارخانجات به جای استخدام نیروی کار حضوری که آلودگی زیست محیطی و اتلاف انرژی و... را در پی دارد، می‌توانند مدلی از برون‌سپاری و اشتغال دورکاری را رقم بزنند.

البته احمدی سلیمانی خاطرنشان می‌کند که در برخی موارد حلقه‌های مفقوده‌ای در این زمینه وجود دارد که بایستی شرکت‌هایی در بخش‌های کشاورزی، صنعت توریسم، گردشگری و... به صورت واسطه وارد میدان شوند و در عرضه خدمات و محصولات خانگی به تولیدات بدون کارخانه کمک کنند؛ زیرا این دسته از تولیدکنندگان قدرت بازاریابی ندارند.

مزایای تولید بدون کارخانه برای صاحبان برند

تولید بدون کارخانه یکی از مدل‌های دارای مزیت برای صاحبان برند است. به گفته محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی، اشخاص یا شرکت‌هایی که اقدام به ایجاد برند کرده‌اند، با استفاده از این مدل می‌توانند از ظرفیت‌های موجود در واحدهای صنعتی دیگر، کالایی را به نام خود تولید و عرضه کنند.

روشنک می‌گوید: وقتی صاحب برند به کارخانه‌دار سفارش محصولی را می‌دهد تا برند خود را تولید کند، ضمن تقویت برند او، ظرفیت‌های خالی صنایع با حداقل نقدینگی فعال می‌شود. همچنین، از تعطیلی و رکود صنعت پیشگیری می‌شود و برند نوعی شناسنامه و ضمانت برای این محصول به شمار می‌رود.

این عضو هیات نمایندگان اتاق مشهد می‌افزاید: امروز بسیاری از برندهای دنیا در زمینه خودرو، لوازم خانگی و محصولات تکنولوژی حتی به این دلیل که در کشورهای مادر هزینه تولید زیاد است، اجرایی کردن تولید بدون کارخانه را در کشورهای دیگر دنبال می‌کنند. آنها با استفاده از برند خود در کشورهایی که کارخانجاتشان قدرت تولید محصول با کیفیت و قیمت تمام شده پایین را دارد، محصولاتشان را در کارخانه‌هایی که متعلق به آن‌ها نیست، تولید می‌کنند.

روشنک به رسمیت شناختن بازرگان یا صاحب برند را یکی از فواید صدور مجوز تولید بدون کارخانه می‌داند و می‌گوید: پیش از این، به‌رغم خرید کالا از تولیدکننده و پرداخت مالیات خرید و فروش، صاحب برند به رسمیت شناخته نمی‌شد و فقط نام تولیدکننده مطرح بود؛ اما اکنون نقش بازاریاب و بازرگان هم تعریف می‌شود. البته پیش از این، در تمام استان‌ها افرادی از ایده تولید بدون کارخانه استفاده کرده‌اند اما مجوز و رسمیت نداشتند.

تجربه موفق کشورهای آسیایی

بحث «تولید بدون کارخانه» نخستین بار در سال 1989 از سوی شرکت «کداک» مطرح شد و پس از آن نیز شرکت‌ها و کمپانی‌های دیگر به این سمت حرکت کردند. این شرکت‌ها به دنبال این بودند که برای حفظ سرمایه ملی بتوانند از طریق صادرات تخصصی از ظرفیت‌های خالی کارخانجات خود به نحو احسن استفاده کنند.

در آسیا، طی دهه‌های اخیر مدل تولید بدون کارخانه در کشورهای پرجمعیت مانند چین و هند، کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند کره، مالزی، سنگاپور و... تجربه شده و نتایج خوبی را در صنایع دستی، گردشگری و... به دنبال داشته است. هم‌اکنون نیز این الگو در کشور ترکیه در حال پیاده‌سازی است.

عقب‌ماندگی ایران جبران می‌شود؟

سال‌هاست که از به‌کارگیری مدل تولید بدون کارخانه در بسیاری از کشورها می‌گذرد و عقب‌ماندگی ایران در این زمینه به خوبی مشهود است؛ شاید اگر در سال‌هایی که تحریم‌های اقتصادی کمتری کشورمان را تهدید می‌کرد، به این موضوع ورود می‌کردیم، الان شاهد بالندگی بیشتری در حوزه صنعت می‌بودیم.

حسین محمدیان، صادرکننده نمونه خراسان رضوی هم تولید بدون کارخانه را در دنیای صنعتی امروز امری مهم می‌داند. او درباره عقب‌ماندگی ایران در این زمینه می‌گوید: شاید علت آن است که سیاست‌گذاران اقتصادی هنوز به مزیت‌های تولید بدون کارخانه پی نبرده‌اند؛ بنابراین، ضروری است اقتصاد کشورهای بزرگ و در حال توسعه را مطالعه کرده و با الگوبرداری از مدل‌های موفق، آن را در کشورمان بومی کنیم.

محمدیان خاطرنشان می‌کند: متاسفانه تعداد شرکت‌های صادرات‌محوری که بتوانند در حوزه تولید بدون کارخانه گام بردارند، بسیار ناچیز است و متاسفانه در این زمینه اقدام خاصی انجام نشده است. بنابراین صاحبان کارخانه باید به این مساله واقف شوند و از تمامی ظرفیت‌های خود استفاده کنند؛ چرا که این مساله قطعا در قیمت تمام شده کالا بسیار تاثیرگذار خواهد بود. آنچه واضح و مبرهن است اینکه، دولت باید بستر لازم را در این خصوص فراهم آورد؛ اما متاسفانه دولت در سال‌های گذشته سیاست‌های متناقض با این اهداف را در پیش گرفته است. به گونه‌ای که هم‎‌اکنون دایره فعالیت برای صادرکنندگان متخصص که در عرصه تولید فعالیت ندارند، به شدت تنگ شده است. بنابراین با این ساختار و رویکرد نمی‌توان انتظار تحقق تولید بدون کارخانه را داشت.

ضرورت معرفی از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد

احمدی سلیمانی، رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی مشهد با اشاره به اهمیت معرفی این مدل به مردم، اظهار می‌کند: این مدل باید از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد به مردم معرفی شود. او تاکید می‌کند: به هر نسبت که بتوان از طریق تولید بدون کارخانه، درآمد سرانه و اشتغال خانوار را افزایش و مشارکت اقتصادی خانوار را بدون تردد و هزینه‌های جانبی ارتقاء داد، به همان میزان ماندگاری و تاب‌آوری اقتصادی در شرایط تحریم افزایش خواهد یافت.

احمدی سلیمانی، خراسان رضوی را استانی با ظرفیت بسیار زیاد در تولید بدون کارخانه می‌داند و می‌گوید: این استان بیشترین میزان گردشگر، زائر و توریست را به خود اختصاص داده است. البته این را نباید نادیده گرفت که خراسان رضوی با وجود دارا بودن بیش از 8درصد جمعیت کشور، نسبت به جمعیتش در تولید سرانه ملی و ایجاد ارزش افزوده رشد نداشته است. این مساله حاکی از آن است که تاکنون نتوانستیم از ظرفیت استان در مدل تولید بدون کارخانه استفاده کنیم؛ بنابراین، باید تدابیر بسیار جدی در این حوزه اندیشیده شود.

محمدیان نیز می‌گوید: آنچه مسلم است باید یک استراتژی در این رابطه تدوین شود؛ زیرا تنها با شعار دادن نمی‌توان به نتیجه دلخواه دست یافت. در حال حاضر هند با تولید نرم‌افزار به خوبی به این حوزه ورود پیدا کرده و از نیروی کار جوان خود در راستای پیاده‌سازی مدل تولید بدون کارخانه به خوبی بهره گرفته است.

اهمیت توجه به نظرات بخش خصوصی درباره تولید بدون کارخانه

این فعال صنعتی و صادرکننده نمونه خراسان رضوی معتقد است که سیاست‌گذاران باید به بخش خصوصی و سازمان‌های مردم نهاد اعتماد کنند و از نظرات آنان در سیاست‌گذاری‌هایشان در حوزه تولید بدون کارخانه بهره بگیرند. او می‌گوید: تنها در این صورت است که می‌توانیم فضای موجود را به سمت فضای مطلوب تغییر دهیم.

محمدیان تولید بدون کارخانه را دارای دو وجه می‌داند و می‌گوید: این مدل در وهله نخست، ارائه کننده خدمات و تولیدات و در وهله دوم، گیرنده خدمات است. مجموعه‌های تولیدی ارائه دهنده خدماتند و در سال‌های اخیر ظرفیت‌های بسیار خوبی در حوزه صنایع ایجاد شده؛ اما بخش عمده‌ای از این صنایع با حداقل ظرفیت در حال فعالیتند. گیرنده خدمات نیز شرکت‌های صادرات محورند که می‌توانند نیازهای بازار را به تولیدکنندگان سفارش دهند. در حال حاضر واحدهای تولیدی در بسیاری از کشورهای دنیا، بحث بسته‌بندی و فناوری اطلاعات را به بخش خصوصی واگذار کرده‌اند و نتایج خوبی هم به دست آورده‌اند. وی یادآور می‌شود: انتظار داریم با اصلاح سیاست‌های اقتصادی و با توجه به عواملی مانند نیروی انسانی خلاق و ارزان، موقعیت خاص جغرافیایی و... بتوانیم طی سال‌های آینده در حوزه «تولید بدون کارخانه» در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم.

 دنیای اقتصاد