آینده مناسبات اقتصادی ایران و افغانستان در هاله ای از ابهام

ورود طالبان به گمرکات مرزی ایران و افغانستان، فعالیت های تجاری را در دو مرز مهم ، متوقف کرد:

آینده مناسبات اقتصادی ایران و افغانستان در هاله ای از ابهام

 

خبر تصرف گمرک اسلام قلعه و بندر ابونصر توسط طالبان و توقف تردد کامیون ها دو گمرک دوغارون و ماهیرود ایران؛ شوک بزرگ رسانه‌ها برای کاربران فضای مجازی بود.

به فاصله چندساعت پس از اعلام این خبر، سید روح اله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران در اعلامی، از فعالان اقتصادی و تجار خواست تا کالایی را روانه این دو مرز نکنند و حتی کمی بعد اعلام کرد که کامیون های ایرانی که در گمرک اسلام قلعه افغانستان متوقف بودند، در قالب رایزنی‌های صورت گرفته، با عبور از مرز از طریق گمرک دوغارون در استان خراسان رضوی به کشورمان بازگشتند.

کشور افغانستان اگرچه برای چهار دهه درگیر جنگ بوده اما طی ماه‌های اخیر و باز طی روزهای جاری، بیشترین بی‌ثباتی را تجربه می‌کند. امری که می‌تواند بسیاری از مسائل از جمله روابط اقتصادی دو کشور همسایه یعنی ایران و افغانستان را متاثر از خود سازد. بازار افغانستان و کالای مصرفی مردم این کشور به محصولات ایرانی وابسته بوده و برای ایران نیز این کشور همسایه یکی از بهترین شرکای تجاری و اقتصادی به شمار می‌آید.

با این اوصاف، شرایط لااقل در آینده نزدیک چگونه خواهد بود؟

 

*تجار از انباشت کالا در مرزها به امید بازگشایی فوری مسیرها خودداری کنند

امید جهانخواه، ناظر گمرکات خراسان رضوی، با اشاره به آخرین تحولاتی که در مرز دوغارون- اسلام قلعه رخ داده، در پاسخ به این سوال که شرایط حمل کالا از این مرز چگونه خواهد بود، عنوان می کند: به دلیل استقرار نیروهای طالبان در گمرک اسلام قلعه، عملا تبادل کالا با افغانستان در این مرز صورت نمی گیرد. در حال حاضر انعکاس شرایط موجود به گمرک ایران انجام گرفته تا بدین طریق اطلاعات لازم به تمامی ذی نفعان از جمله شرکت های حمل و نقل، صاحبان کالا و ... منعکس شود. امیدواریم در آینده، این اتفاقات خللی در پذیرش کالا به افغانستان ایجاد نکند. در صورتی که به استناد رایزنی ها منعی برای پذیرش کالا و تردد کامیون ها وجود نداشته باشد و سلامت و امنیت کالا تامین شود، اعمال محدودیت ها به زودی مرتفع خواهد شد.

وی ادامه می دهد: طبق صحبت های صورت گرفته با مدیر گمرک ماهیرود در خراسان جنوبی چنین بر می آید که وضعیت تردد در بندر ابونصر فراهی همانند اسلام قلعه است و نیروهای طالبان در این مرز مستقر نیز شده اند. لذا پیش بینی در خصوص زمان رفع محدودیت های اعمال شده در مرز دوغارون و ماهیرود بسیار دشوار است، چرا که این مسائل در خاک افغانستان حادث شده، حال اگر نیروهای دولتی افغانستان و یا طالبان، کالاها را پذیرش کنند، ما نیز مشکلی در خصوص انجام تشریفات گمرکی نخواهیم داشت.

جهانخواه یادآور می شود: معمولا عمده کالا در گمرک اسلام قلعه توسط ناوگان افغانستانی حمل می شود، به همین دلیل ناوگان ایرانی تردد چندانی به خاک افغانستان ندارد اما امنیت کالا برای تجار حائز اهمیت است. به همین منظور اطلاعات لازم از طریق سازمان راهداری ، گمرک و سایر مراجع به شرکت های حمل و نقل بین المللی ارائه می شود تا شاهد بروز مشکل برای رانندگان و ناوگان ایرانی نباشیم. ناوگان ایرانی در شرایط فعلی از مرز خارج نخواهند شد.

ناظر گمرکات در خصوص بررسی مرزهای جایگزین به منظور صادرات کالا به خاک افغانستان و یا مسیرهای ترانزیتی دیگر نیز این گونه پاسخ می دهد: هنوز هیچ بررسی و تصمیم گیری در خصوص معرفی مسیرهای جایگزین صادرات کالا به افغانستان صورت نگرفته است. آن چه که مسلم است مرزهای رسمی مانند مرز ملیک در استان سیستان و بلوچستان، ماهیرود در خراسان جنوبی و دوغارون در استان خراسان رضوی تاکنون بیشترین بار تجارت ایران به این کشور را بر دوش داشتند اما حالا که گمرک مقابل ماهیرود یعنی ابونصر فراهی و گمرک  مقابل دوغارون یعنی اسلام قلعه در اختیار طالبان است، باید منتظر تحولات بعدی بمانیم. تاکید می کنیم که حمل و نقل کالا از طریق مرزهای مذکور تا اطلاع ثانوی منتفی است.

وی به بازرگانان و تجار نیز توصیه می کند: از تمامی بازرگانان، تجار و صاحبان شرکت های حمل و نقل بین المللی تقاضا می شود اخبار و اطلاعات را از مجاری رسمی رصد کنند و از انباشت کالا در مرزهای مذکور به امید بازگشایی فوری آن‌ها به جد خودداری نمایند. همچنین تمامی فعالان حوزه حمل و نقل و ترانزیت بین المللی باید اطلاعات لازم را از طریق رسانه ها و سخنگوی گمرک جمهوری اسلامی کسب کنند تا خدای ناکرده، با توجه به شرایط جوی (گرمی هوا) و مشخص نبودن زمان بازگشایی مرزها، کالاها در مرز فاسد نشود و یا رانندگان در مناطق مرزی سردرگم نشوند. وی ابراز امیدواری می کند که به زودی وضعیت افغانستان به ثبات برسد و تردد ناوگان و کالا بین دو کشور در تمامی مرزها مانند گذشته انجام بگیرد.

*آینده مبهم روابط سیاسی و اقتصادی افغانستان

محمود سیادت، نایب رئیس اتاق بازرگانی مشهد، از دغدغه‌هایی سخن می گوید که بخش خصوصی با تشدید ناآرامی ها در افغانستان( به عنوان یک بازار هدف مهم برای تولیدات استان)، با آن مواجهند و می افزاید: در پی وقوع اتفاقات اخیر، نقش پررنگ‌تر طالبان در اداره امور افغانستان محتمل خواهد بود و این مسئله قطعا تغییراتی را در حوزه های مختلف به دنبال خواهد داشت. حال از آن جا که بخش بیشتری از طالبان تحت تاثیر سیاست های پاکستان است، شاید نقش این کشور در مناسبات و روابط اقتصادی افغانستان بیش از گذشته برجسته شود.

وی ادامه می دهد: طالبان در طول 20 سال گذشته از ارتباطات وسیعی برخوردار بوده است و با کشورهایی مانند چین، روسیه، آمریکا، برخی کشورهای عربی و ... ارتباطات نزدیکی برقرار نموده است، چرا که هر یک از بخش های طالبان دارای گرایشات متفاوتی هستند و اما نکته قابل توجه دیگر آن است که طالبان از یکپارچگی گذشته برخوردار نیست و این مسئله باید مورد توجه قرار بگیرد.

وی یادآور می شودتحولاتی که در طول دو دهه گذشته در افغانستان رخ داده و به تقویت فضای مدنی و بهبود جایگاه زنان، آزادی نسبی رسانه ها و... منجر شده است، با این اوصاف به نظر می رسد حتی اگر طالبان حکومتی یکپارچه ای در این کشور ایجاد کند؛ این دستاوردهای ارزشمند که در متن جامعه افغانستان نهادینه شده، از میان نخواهد رفت. دستگاه دیپلماسی کشور ما نیز باید از طریق ارتباطاتی که دارد ضمانت های لازم و کافی را برای تداوم مبادلات اقتصادی و حفظ امنیت سرمایه گذاری های صورت گرفته در افغانستان، برای فعالان اقتصادی فراهم کند. تاکید دستگاه دیپلماسی کشورمان بر مذاکرات بین‌الافغانی است تا به دهه ها ناآرامی در این کشور پایان داده شود.

نایب رئیس اتاق بازرگانی مشهد تاکید می کند: بعید است که کشورهای اروپایی و آمریکایی در آینده افغانستان جایگاه جدی داشته باشند، چرا که فضای امنیتی تا سال ها بر افغانستان حاکم خواهد بود، لذا غیرمحتمل است که کشورهای اروپایی و آمریکایی بیش از این سهمی در صحنه سیاسی و اقتصادی این کشور داشته باشند. با این حال پیش بینی می شود که نقش پاکستان در مناسبات اقتصادی افغانستان افزایش یابد. هر چند که ترکیه نیز به دنبال آن است که حضورش را به عنوان نماینده ناتو در افغانستان تثبیت کند؛ به طوری که تاکنون آمادگی خود را جهت اعزام نیروی نظامی به منظور حفظ فرودگاه کابل اعلام کرده اما بعید می دانم که نقش اقتصادی ترکیه در افغانستان پررنگ تر از گذشته شود. در واقع افزایش حضور اقتصادی هر یک از کشورها در آینده افغانستان بستگی به ریسک پذیری آنان دارد.

وی ادامه می دهد: آن چه که مسلم است تا مدت ها روابط اقتصادی با افغانستان با ریسک بیشتری همراه خواهد بود؛ با این حال پیش بینی می شود ایرانی ها با ارتباطات خوبی که با ملت افغانستان دارند و همچنین وابستگی بازار این کشور به تولیدات ایرانی، با پذیرش ریسک  بالاتر، فرصت های بیشتری را در این کشور برای خود فراهم کنند. نکته قابل توجه آن است که بایستی بین مسائل سیاسی و اقتصادی تفکیک قائل شده و از مداخله در مسائل سیاسی این کشور پرهیز شود. متاسفانه ملت افغانستان همواره قربانی سیاست های منطقه ای، جهانی و جنگ های نیابتی بوده اند و خدای ناکرده اگر کمبود کالا در افغانستان ایجاد شود، بیشترین آسیب را ملت رنجیده افغانستان متحمل خواهد شد. لذا دولتمردان ایرانی باید با بررسی همه جانبه مسائل انسانی و اقتصادی، مناسبات اقتصادی با کشور افغانستان را تدوام ببخشند مگر آنکه مانع جدی پدیدار شود.

سیادت اضافه می کند: امروز فعالان اقتصادی ایرانی که در بازار و کشور افغانستان سرمایه گذاری کرده اند، نگران اثرات تحولات اخیر هستند. توامان بخش عمده ای از نیاز بازار افغانستان از محل واردات تامین می شود و توقف تجارت از مرزهای مختلف این کشور، به معنای بحران های بعدی برای مردم رنجدیده افغانستان خواهد بود.

وی ابراز امیدواری می کند: گفتگوهای موثری در داخل افغانستان و میان گروه های مختلف شکل بگیرد که محصول آن صلحی باشد که سال هاست مردم این کشور، انتظار آن را می کشند.

*اهمیت تجارت مرزی برای کشور افغانستان

محمود امتی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی مشهد نیز در این خصوص عنوان می کند: غالب فعالیت های اقتصادی افغانستان به مرزهای این کشور بازمی گردد، لذا این کشور نمی تواند بدون این مرزها و تجارت با کشورهای همسایه کالای مورد نیاز خود را تامین کنند. بنابراین هر گروهی و طیفی که بر این کشور حاکم شود، نمی تواند از موضوعات اقتصادی و رونق مرزها غافل شوند. افغانستان امروز درگیر تنش های جدی شده و امیدواریم که باب گفتگوهای بین الافغانی در این کشور همسایه با هدف پایان دادن به جنگی طولانی، گشوده شود.

وی ادامه می دهد: همین حالا، تجار مستقر در اسلام قلعه ابراز امیدواری می کنند که مرز دو کشور ایران و افغانستان طی روزهای آتی بازگشایی و تجارت از سر گرفته شود. طبیعتا نهادهای متولی در ایران دغدغه هایی در باب تامین امنیت کالای صادراتی دارند و این مسئله باید د ر چهارچوب گفتگوهای دیپلماتیک حل و فصل شود.