دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد منتشر کرد: جایگاه ایران در اقتصاد جهانی از مبالغه گویی تا واقعیت

دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد منتشر کرد:

جایگاه ایران در اقتصاد جهانی از مبالغه گویی تا واقعیت

دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد منتشر کرد، در تازه‌ترین اقدام خود، گزارشی تحت عنوان «جایگاه ایران در اقتصاد جهانی از مبالغه گویی تا واقعیت» منتشر کرده است و در آن به بررسی وضعیت ایران و دیگر کشورها به لحاظ شاخص «تولید ناخالص داخلی (GDP)» پرداخته است و علاوه بر آن، «40 اقتصاد بزرگ جهان» و دو فاکتور مهم دیگر «جمعیت» و «تولید سرانه» هم مورد توجه قرار گرفته است.

در مقدمه این پژوهش آمده است:

«... در حال حاضر، شرایط اقتصادی ایران عزیز ما خوب نیست. چالش‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی که بخش اعظم آن ماحصل اقتصاد ناپایدار و مشکل‌دار است، در برابر دیدگانمان قرار گرفته است. اما آیا این وضعیت، با وجود حجم عظیمی از منابع مالی و طبیعی خدادادی مجانی که در اختیارمان بوده و واقع شدن در نقطه طلایی جهان  و توانمندی‌های فراوانی که ناشی از این موقعیت می‌توانسته و هنوز هم می‌تواند برای ایران گرامی ما فراهم باشد، شایسته این کشور است؟ اگر بخواهیم تنها یکی از منابع در دسترس کشورمان را مورد بررسی قراردهیم، می‌توان از منابع ارزی نام برد. بررسی منابع ارزی کشور از سال 1338تا پایان سال 1398 نشان می‌دهد که حدود 2122 میلیارد دلار منابع ارزی مستقیم برای کشور فراهم بوده است.

حتی اگر از زمان شروع تحریم‌های کشورهای سلطه‌طلب هم محاسبه کنیم، یعنی از سال 1385 تا پایان سال 1398، منابعی در حدود 1426میلیارد دلار به صورت مستقیم برای کشور فراهم بوده است. اما به غیر از منابع مستقیم، منابع غیرمستقیمی برای کشورمان فراهم بوده که بدون توجه از کنار آن عبور کرده و می‌کنیم. منابع غیرمستقیم، ماحصل تفاوت استخراج نفت و گاز از بخش صادرشده آن است که به مصارف گوناگون داخلی تعلق می‌گیرد. قابل توجه است که اگر معادل دلاری این منابع غیر مستقیم محاسبه شود، با اعدادی تعجب‌آوری روبه‌رو می‌شویم. از سال1352 تا سال 1395 که امکان محاسبه از طریق داده­های رسمی بانک مرکزی و ترازنامه انرژی وزارت نیرو فراهم بوده، با عدد حیرت‌انگیز 1644میلیارد دلار در معادل دلاری منابع غیرمستقیم روبه‌رو می‌شویم. حال اگر برای دوره زمانی شروع تحریم از 1385 تا پایان سال 1395 که مستندات ترازنامه انرژی فراهم بوده، این منابع محاسبه شود، به عدد 1273 میلیارد دلار می‌رسیم؛ با این احتساب مجموع منابع مستقیم و منابع غیرمستقیم فراهم بوده، تنها در دوره تحریم‌ها معادل 2699 میلیارد دلار می‌گردد.

رهبری در اول فروردین 1393 به نکته‌ای مهم اشاره کرده‌اند که فقط با تسلیحات یک ملت قوی نمی‌شود. سپس بیان نمودند که سه عنصر مهم است و نخست به اقتصاد اشاره کردند. حال پرسش این است که آیا آمریکا و کشورهای ثروتمند غرب واهمه‌شان از روسیه که قدرت نظامی دارد بیشتر است یا از چین که قدرت اقتصادی دارد؟ پاسخ یقیناً مشخص است و آن‌هم چین می­باشد.

در خصوص ایران باید پرسید آیا تقویت قدرت اقتصادی و دستاوردهای ما به قواره این همه منابع دردسترس بوده است یا خیر؟ پاسخ یقیناً منفی است. پس چگونه است که به ویژه در دو دهه اخیر با گویش‌های مبالغه‌آمیز در سطح تصمیم‌گیران اقتصادی و قانونگذاران مواجه هستیم؟ چرا وضعیت اقتصاد و مشکلات بسیار سنگین و خطرناک فعلی، برخلاف گویش‌های تصمیم‌گیران اقتصادی در دو دهه اخیر و حتی سه دهه اخیر، اینچنین است؟ یک نمونه از صدها نمونه، وضعیت برق در این روزهاست. وزیر محترم نیرو در سال 1396 طی یک مصاحبه بیان کرده‌اند: «اینکه صرفاً نیروگاه بسازیم تا جوابگوی 200 ساعت مصرف برق باشیم، توجیه اقتصادی و اجتماعی ندارد و مسیر پایداری نیست.... تا پایان دولت دوازدهم باید 20 هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شود، ولی منطقی نیست برای 200 ساعت زمان پیک مصرف در طول سال چند هزار میلیارد تومان برای هزار مگاوات اضافه تولید سرمایه‌گذاری کنیم».

همچنین مدیرعامل شرکت توزیع برق استان تهران در همین سال، نکات جالب توجهی را مطرح کرده‌اند: «با استقرار مراکز کنترل پنج‌گانه در سطح شرکت و مدیریت عملیات بر روی 174 ایستگاه فوق توزیع و 714  فیدر 20 کیلو وات، متوسط نرخ خاموشی در پنج سال آینده از 700 دقیقه در سال، 150 دقیقه کاهش خواهد یافت» 

چه در دولت‌های قبل و چه در دولت فعلی بارها از رتبه قدرت اقتصادی و رشدهای بزرگ در برنامه های توسعه صحبت شده است، اما در عمل آنچه مشاهده شده، عدم دستیابی به رشدهای هدفگذاری شده بوده است. جدای از عدم دستیابی به رشدهای هدفگذاری شده، باید گفت که توجه به کیفیت این رشدها که از چه بخش‌هایی حاصل شده، اهمیت فراوانی دارد. اما متأسفانه مشاهده می‌شود که اینگونه توجهات در میان دیدگاه‌های تصمیم‌گیران ما جایی ندارد.

دیوید پیلینگ در قسمتی از کتاب «توهم رشد» بیان می‌کند: «دیگر تعریف "رشد" و "اقتصاد" با تجربه زندگی مردم همخوانی ندارد.... رشد زادۀ عصر تولیدات کارخانه‌ای است و تولید ناخالص داخلی برای محاسبه تولیدات فیزیکی کالاها طراحی شد. تولید ناخالص داخلی در فهم اقتصادهای خدماتی مدرن ما در کشورهای ثروتمند که خدماتی مانند بیمه و باغبانی را ارائه می‌کنند، با مشکل مواجه است. این مسئله یک نقص بزرگ است. تولید ناخالص داخلی برای محاسبه مقدار تولید آجرها، میله‌های فولادی و دوچرخه‌ها و در واقع "تولیدات فیزیکی و قابل لمس" چندان ناکارآمد نیست، اما اگر سعی کنید تا آن را روی خدمات پیرایش، جلسات روانشناسی یا تعداد دانلودهای موزیک پیاده کنید، به روشنی ضعف مفهومی آن را می‌بینید. تولید ناخالص داخلی در اندازه‌گیری میزان پیشرفت مسائلی که تصور می‌کنیم، در سنجش آنها خوب است، به درستی عمل نمی‌کند. ... توهم رشد و توهم توسعه باعث شده بود تا سرمست از اقتصادمان باشیم.»

متأسفانه سرمستی ما ناشی از رشدهای بی‌ثباتی بوده که درصد بزرگی از آن ناشی از بخش‌های نامولد است و نه اینکه بالعکس از بخش‌های مولد و مفید باشد. باید گفت امروز اقتصاد ایران درخصوص رشد، درگیر چند معضل است: یکی رشدهای اندک و ناپایدار و دیگری عدم توجه به کیفیت این رشدهای حاصل شده.

برخی از تصمیم‌گیران اقتصادی با بزرگ‌نمایی و مبالغه‌گویی شِبهِ دستاوردهای بزک شده، به هر ترتیب در تلاش برای نشان دادن موفقیت بی‌پایه و اساس خود با توسل به ضریب و فرمولی - چه با ربط و چه بی‌ربط - هستند که گویی کشور از منظر اقتصاد در بالاترین رده‌ها بوده و با این رویه ناشایست، برای خرید محبوبیت با پرده حائلی، ضعف‌های اساسی که باید آحاد ملت از آن آگاهی داشته و خود را برای رفع آنها آماده کنند، می‌پوشانند و علائم غلطی را به جامعه می‌دهند. از جالب‌ترین و گویاترین مصادیق چنین صاحب‌منصبان تصمیم­گیر اقتصادی، صحبت رهبری می‌باشد. ایشان فرمودند: «... من در سخنرانی اول فروردین، در باب رتبه‌ اقتصادی کشور یک آماری را به مردم‌مان عرض کردم و مطلبی را گفتم، بعد از آن چند نفر به من تذکر دادند که این آمار درست نیست؛ من به دفترمان گفتم که بررسی کنند موضوع را، بررسی کردند معلوم شد که حرف آنها درست است، حق با آنها است، آمار ما درست نبوده و آنچه من گفتم - رتبه‌ اقتصادی هجدهم در دنیا - مربوط به چهار پنج سال قبل یا پنج شش سال قبل بوده. لذا از آن کسانی که به من تذکر دادند که موجب شد این اشتباه برطرف بشود، من صمیمانه تشکر می‌کنم.»

باید گفت در دنیای امروز، «اقتصاد» یکی از پارامترهای مهم «قدرت» به شمار می‌آید و آگاهی از وضعیت جایگاه اقتصادی ما در جهان و منطقه، می‌تواند وضعیت حال و نیز برنامه‌ریزی جهت ارتقای آن در آینده را روشن کند. برای این منظور در این گزارش به بررسی وضعیت ایران و دیگر کشورها به لحاظ شاخص «تولید ناخالص داخلی (GDP)» پرداخته شده و علاوه بر آن، «40 اقتصاد بزرگ جهان» و دو فاکتور مهم دیگر «جمعیت» و «تولید سرانه» هم مورد بررسی قرار گرفته است. هر چند این شاخص‌ها به تنهایی گویای کیفیت تولید و سطح توسعه‌یافتگی در کشورها نیست، اما بررسی وضعیت کشورها در این شاخص‌ها، می‌تواند جدای از کیفیت تولید و سطح توسعه‌یافتگی، وضعیت کلی تولید را در این کشورها به تصویر بکشاند. امید است که این گزارش بتواند چراغی برای آینده و برنامه ریزی جهت بهبود قدرت اقتصادی ما در جهان باشد...»

برای دریافت مشروح این گزارش بر روی این لینک کلیک نمایید.