دغدغه این روزهای فعالان بخش کشاورزی و انتظارات آنها از وزیر جدید چیست؟ /// اقتصاد کشاورزی و افزایش بهره‌وری آب

دغدغه این روزهای فعالان بخش کشاورزی و انتظارات آنها از وزیر جدید چیست؟

اقتصاد کشاورزی و افزایش بهره‌وری آب

 کابینه دولت سیزدهم مشخص شد و همه وزراتخانه ها به جز آموزش‌وپرورش وزیر خود را شناختند؛ در وزارت جهاد کشاورزی هم سیدجواد ساداتی‌نژاد سکان‌دار شد و اکنون بد نیست دغدغه‌های فعالان بخش کشاورزی و درخواست‌های آنها از وزیر جدید را بررسی کنیم.

نمایندگان مجلس با ۲۵۳ رای موافق، ۲۷ رای مخالف و چهار رای ممتنع با تصدی وزارت جهاد کشاورزی از سوی سیدجواد ساداتی‌نژاد که پیش از این نماینده مردم کاشان و آران و بیدگل و رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس یازدهم بود، موافقت کردند.

وزیر جهاد کشاورزی بدون شک روزها، ماه‌ها و سال‌های مهمی را در پیش دارد؛ مهمترین مساله‌ای که این روزها بخش کشاورزی با آن دست و پنجه نرم می‌کند، کم‌آبی و خشکسالی است و باید ببینیم آقای ساداتی‌نژاد برای حل بحران‌های ناشی از این مساله چه تصمیماتی می‌گیرد.

معضلات کنونی بخش کشاورزی کدام است؟

سرعت تجهیز اراضی کشاورزی به روش‌های نوین آبیاری، اصلاح الگوی کشت و افزایش سطح کشت گلخانه‌ای در سال‌های گذشته چندان پذیرفتنی نبود و اگر در این زمینه تسریع بیشتری صورت می‌گرفت، بدون شک وضعیت از هم‌اکنون بهتر بود و کشاورزان ضرر کمتری را متحمل می‌شدند.

کارشناسان حوزه کشاورزی از وزیر جدید درخواست‌های زیادی دارند؛ از جمله: اولویت دادن به حوزه زراعی، تامین آب مورد نیاز کشاورزان، طراحی برای الگوی کشت، فراهم کردن اعطای تسهیلات و امکانات مورد نیاز برای کشاورزان، ایجاد بازار مناسب برای فروش محصولات زراعی، مبارزه با فساد و زمین‌خواری اراضی کشاورزی، سیاست‌گذاری دقیق در شیلات،  هویت‌بخشی به مرغداران، علمی کردن سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، حفاظت از نباتات و مقابله با آفت‌ و بیماری‌ها، تدوین برنامه مشخص و مدون برای سازمان تعاون روستایی و توجه جدی به ظرفیت‌های مراتع و بیابان‌ها و...

ساداتی‌نژاد در برنامه‌هایی که با عنوان «برنامه تحول کشاورزی ایران با رویکرد جهادی» به مجلس ارائه کرده، به ضعف‌های موجود در بخش کشاورزی، چرایی این نقاط ضعف، راهکارها و برنامه‌های پیشنهادی، طرح‌های تحول و ویژه و برنامه‌های کوتاه مدت و بلندمدت پرداخته است.

مدیریت ریسک‌های کشاورزی با بیمه، سنددار کردن اراضی کشاورزی، توسعه کشاورزی دانش بنیان، حمایت از تولید محصولات باغی، تولید غذا و پروتئین بدون آب، توسعه صنعت دام، طیور و شیلات، مدیریت ریسک فساد با رگولاتوری، راه‌اندازی سامانه‌های برخط اطلاعاتی و... از جمله برنامه‌های پیشنهادی وزیر جدید برای تحول بخش کشاورزی است.

لزوم حرکت از کشاورزی معیشتی به کشاورزی تجاری

به اعتقاد علی شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی مشهد، سیاست‌های اعلام شده از سوی ساداتی‌نژاد نویدبخش تقویت بخش کشاورزی است و این که اقتصاد کشاورزی بیش از قبل اهمیت پیدا کند، مایه خرسندی است. وی می‌گوید: بر همین اساس ما باید از کشاورزی معیشتی به کشاورزی تجاری و کشاورزی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، درون‌زا و برون‌نگر است حرکت کنیم.

شریعتی‌مقدم با اشاره به عملیاتی شدن «قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی» در پایان دولت دوازدهم اظهار می‌کند: این فرصت بسیار مناسبی است که تصمیم‌سازی در حوزه کشاورزی به صورت متمرکز انجام شود؛ البته طی سال‌های اخیر تصمیمات، بخشنامه‌ها و رفتارهای سایر بخش‌ها بر حوزه اقتصاد کشاورزی بسیار تاثیرگذار بوده است؛ برای مثال، تخصیص ارز برای ورود نهاده‌های دامی و مواد اولیه بخش کشاورزی مانند سموم بیشترین تاثیر را در تامین مواد اولیه داشته است؛ اما این مساله در زنجیره تولید محصولات کشاورزی آثار بسیار مخربی داشته و علاوه بر این موجب افسارگسیختگی قیمت‌ها شده است.

قیمت‌گذاری واقع‌بینانه محصولات

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران و مشهد از تک‌نرخی شدن ارز به عنوان یکی از مهمترین مطالبات فعالان حوزه کشاوزی نام می‌برد و می‌گوید: متاسفانه در حال حاضر در تامین و تخصیص ارز مشکلات جدی وجود دارد، حال اگر ارز تک‌نرخی شود و قیمت‌گذاری از حالت دستوری خارج و واقع‌بینانه شود، از ظرفیت‌های این بخش برای تامین امنیت غذایی در داخل و صادرات سودآور می‌توان استفاده کرد.

«تولید مبتنی بر بازار» نکته مهم دیگری است که علی شریعتی‌مقدم به آن اشاره و اظهار می‌کند: تولید باید به مقدار و اندازه کافی انجام شود و بیش از نیاز بازار نباشد. راهکار این مساله نیز کشاورزی قراردادی است که در سال‌های اخیر تجربه آن آغاز شده است؛ اما بایستی این مهم به حجم و مقدار مناسبی از تولید ملی برسد که این امر نیز جزو سیاست‌های وزیر کشاورزی است.

رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی مشهد از مسائل مربوط به تعهدات ارزی در حوزه صادرات محصولات کشاورزی و چالش‌های موجود در صنایع تبدیلی و تولیدی به عنوان دیگر مباحثی نام می‌برد که باید در دستور کار سیاست‌گذاران و مسوولان قرار بگیرد.

آب و بهره‌وری از آن

در طرح‌های تحولی اعلام شده از سوی وزیر جهاد کشاورزی به موضوع افزایش بهره وری آب و آبخیزداری با مشارکت مردم و نیز افزایش سطح زیر کشت دیم و پایداری تولید آن اشاره شده است.

از ۳۷ دشتی که در خراسان رضوی وجود دارد، ۳۴ دشت ممنوعه و بحرانی است و باید ببینیم برنامه‌های آبی آقای وزیر، به حل بحران این دشت‌ها کمک می‌کند یا خیر.

شهرام عیدی‌زاده، سرپرست دفتر مطالعات و پژوهش‌های اتاق بازرگانی مشهد هم با اشاره به اهمیت موضوع آب و بهره‌وری از آن در بخش کشاورزی می‌گوید: در حوزه آب با توجه به بحرانی شدن دشت‌های کشور، با ابر مشکل مواجه هستیم. در این زمینه دیگر فرصت خطا نداریم. در هر استان دشت‌ها یا ممنوعه یا ممنوعه بحرانی است.

عیدی‌زاده با بیان اینکه برنامه‌های اعلام شده از سوی وزیر جهاد کشاورزی بسیار جامع و کامل است و تمام حوزه‌ها را تحت پوشش قرار خواهد داد، خاطرنشان می‌کند: موارد مطرح شده همچون زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، توانمندسازی تشکل‌های کشاورزی، توانمندسازی روستائیان، حمایت از صنایع تبدیلی و تکمیلی و... مسائلی کلی است که باید دید وزیر می‌تواند آنها را پیگیری کند یا نه. در برنامه‌های وزیر کشاورزی برای هر مشکل راه‌حلی در نظر گرفته شده؛ اما آنچه مهم است، چگونگی اجرای این برنامه‌هاست. به طور مثال، سال‌هاست که در زمینه میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی بحث شده و برنامه‌های متعددی مطرح شده است؛ ولی چگونگی اجرا و تامین بودجه اجرای این برنامه‌ها اهمیت دارد. در برنامه‌های آقای ساداتی‌نژاد به اینکه این بودجه‌ها قرار است از کجا تامین شود، هیچ اشاه‌ای نشده است.

سرپرست دفتر مطالعات و پژوهش‌های اتاق بازرگانی مشهد معتقد است با توجه به برنامه و راهکارهایی که وزیر ارائه کرده، اگر به صورت جدی به دنبال حل مشکلات باشد، می‌تواند ۴۰ یا ۵۰درصد مشکلات را در حوزه کشاورزی حل کند.

اصلاح الگوی کشت به کجا می‌رسد؟

اما در زمینه الگوی کشت به عنوان یکی از مشکلات کنونی بخش کشاورزی، کارشناسان می‌گویند در حال حاضر کشت به صورت سلیقه‌ای صورت می‌گیرد و الگوی یکسانی وجود ندارد. بعد از سال‌ها همچنان شاهدیم که یک سال قیمت پیاز زیاد می‌شود و سال دیگر قیمت هویج و... . هیچ برنامه‌ریزی دقیق و مدونی در زمینه الگوی کشت در کشور وجود ندارد. در حالی که می‌توان در استان‌ها براساس مزیت‌های نسبی‌ که وجود دارد، برنامه‌ریزی دقیقی انجام داد.

عیدی‌زاده از زمین‌های خرده‌مالکی به عنوان یکی دیگر از مشکلات در حوزه کشاورزی نام می‌برد و می‌گوید: اکثر زمین‌های کشاورزی خرده‌مالکی هستند و قیمت تمام شده محصولات زیاد است. یارانه‌ای که به محصولات کشاورزی تعلق می‌گیرد هم از دیگر مشکلات موجود است. سوال این است که تا چه زمانی قرار است یارانه به محصولاتی چون سم و کود و... تعلق بگیرد و از آن طرف، بر محصولات کشاورزی قیمت‌های دستوری اعمال شود.

تقویت تشکل‌های کشاورزی

کارشناسان کشاورزی و به ویژه تشکل‌های فعال در این بخش، در سال‌های گذشته بارها بر لزوم استفاده از نظرات تخصصی بخش خصوصی در تصمیمات حوزه کشاورزی تاکید کرده‌اند.

ساداتی‌نژاد هم در برنامه‌های پیشنهادی‌اش برای تحول بخش کشاورزی، به «افزایش بهره‌وری با نفوذ دانش و فناوری» و « تقویت تشکل‌های کشاورزی» اشاره کرده است.

حمیدرضا شریفی، رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی دراین‌باره می‌گوید: با توجه به اینکه بسیاری از اعضای نظام مهندسی کشاورزی، فارغ‌التحصیل دانشگاهی هستند، از دولت جدید انتظار می‌رود که از این قشر تحصیل‌کرده در کنار تجارب کشاورزان در حوزه مدیریت بهتر کشاورزی استفاده کند. این امر قطعا تاثیر زیادی در بهبود کیفیت و عملکرد محصولات غذایی خواهد داشت.

زمان‌بر بودن فرایند صدور مجوز در بخش کشاورزی

تسهیل در فرآیند صدور مجوزها دغدغه دیگری از فعالان حوزه کشاورزی و دامداری است. شریفی دراین‌باره می‌گوید: هر چند در سال‌های اخیر این موضوع تا حدودی تسهیل شده؛ اما انتظار می‌رود دولت جدید حدالامکان فرآیند کاغذبازی را کاهش دهد. متاسفانه در حال حاضر فرآیند صدور مجوز در حوزه کشاورزی به قدری زمان‌بر است که بسیاری از سرمایه‌گذاران در این حوزه از ادامه مسیر منصرف می‌شوند. این در حالی است که سازمان‌ها می‌توانند با اخذ تصمیمات عاقلانه‌تر این فرآیند را کوتاه‌تر کنند.

فرسودگی تجهیزات و مکانیزاسیون حوزه کشاورزی از دیگر مسائلی است که آثاری منفی بر تولیدات این بخش‌ گذاشته است. کارشناسان می‌گویند: در سال‌های اخیر که قیمت تجهیزات و ادوات کشاورزی افزایش پیدا کرده، کشاورزان کمتر رغبتی به نوسازی تجهیزاتشان دارند.

رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه تاکید می‌کند: ضروری است که دولت در این حوزه با ارائه وام‌های کم‌بهره و بلندمدت و نیز با ایجاد مراکز مکانیزاسیون به افزایش راندمان قیمت تمام شده محصولات کشاورزی کمک کنند. علاوه بر این، ایجاد زنجیره‌های تولید نه تنها دست دلالان را قطع می‌کند؛ بلکه هزینه محصول نهایی را به شدت کاهش می‌دهد. البته ناگفته نماند تعداد زنجیره‌های تولید باید در کل کشور به اندازه انگشتان دست باشد نه بیشتر از آن که منجر به هرج‌ومرج و بی‌نظمی شود.

شریفی تاکید می‌کند: در حوزه کشت قراردادی نیز باید تدابیر لازم اندیشیده شود؛ زیرا این مقوله به کشاورز اطمینان خاطر می‌دهد که برای کشت کدام محصول اقدام کند. متاسفانه علاوه بر این که هر ساله کشاورزان نسبت به کشت محصولات مردد هستند، جهاد کشاورزی نیز نتوانسته در بحث الگوی کشت تاثیرگذار باشد و  سیاست‌گذاران باید به تمامی این مسائل توجه کنند.

لزوم توجه به اقتصاد کشاورزی

اصلاح اقتصاد کشاورزی از دیگر مسائلی است که به گفته کارشناسان و فعالان بخش کشاورزی باید در دستور کار وزیر جدید قرار گیرد. فروش محصولات کشاورزی یکی از دغدغه‌های اصلی کشاورزان است درحالی‌که رویکرد کشاورز باید صرفا تولید باکیفیت باشد و دغدغه فروش محصول نداشته باشند.

راه‌اندازی سامانه‌های برخط اطلاعاتی از جمله مسائلی است که ساداتی‌نژاد در برنامه‌های ارائه شده برای وزارت جهاد کشاورزی به مجلس به آن اشاره کرده است. به گفته کارشناسان، فقدان اطلاعات و داده‌های لازم در بخش کشاورزی، به دلال‎‌بازی در این حوزه دامن زده است؛ لذا ایجاد یک شبکه و بانک اطلاعاتی جامع در حوزه کشاورزی و دامداری تا حد زیادی می‌تواند از فعالیت دلالان و واسطه‌ها جلوگیری کند.