انحصارگری برخی شرکت‌ها برای حمل نهاده‌های دامی از بنادر جنوبی چه آثاری در بازار دام و طیور به دنبال دارد؟ ///// ضربه مافیا به دامداران و مرغداران خراسانی

انحصارگری برخی شرکت‌ها برای حمل نهاده‌های دامی از بنادر جنوبی چه آثاری در بازار دام و طیور به دنبال دارد؟

ضربه مافیا به دامداران و مرغداران خراسانی

تا همین دو سال پیش مشکل تامین نهاده‌های دامی بارها از سوی فعالان صنعت دام و طیور مطرح می‌شد؛ از تخصیص ناکافی نهاده‌ها گرفته تا تفاوت زیاد رقم این محصولات در بازار آزاد و نرخ دولتی و... تا جایی که برخی دامداری‌‌ها و مرغداری‌ها به خرید خوراک‌های نامتعارفی همچون ضایعات کارخانه‌های ماکارونی و چیپس و پفک روی آورده بودند. از پارسال اما مشکل دیگری هم برای فعالان این حوزه در خراسان رضوی ایجاد شده است؛ مساله حمل این نهاده‌ها و مشکلات مربوط به کمبود کامیون، هزینه مضاعفی به فعالان حوزه دام و طیور به ویژه کارخانه‌های خوراک دام تحمیل کرده است.

حمل نهاده‌ها به استانی چون خراسان رضوی در مقایسه با برخی استان‌ها با مشکلات و هزینه‌های بیشتری همراه است. حمل و نقل نهاده‌های دامی از سه بندر به این استان صورت می‌گیرد که 80 درصد آن از طریق بندر امام و مابقی از بنادر عباس، امیرآباد و چابهار انجام می‌شود. نکته اینکه بندر امام تا خراسان رضوی، 1720 کیلومتر فاصله دارد و همین امر، استهلاک زیادی را برای خودروها توام با مصرف بیشتر سوخت به دنبال داشته است.

لزوم تعیین منطقی بندر توزیع کننده نهاده‌ها برای هر استان

کارشناسان می‌گویند اگر محل تقسیم و تخصیص نهاده‌ها براساس مسافت هر استان تا بندر مربوطه تعریف شود، بخشی از این مشکلات حل خواهد شد. اگر روند ورود و توزیع نهاده‌های مربوط به خراسان رضوی به بندر امیرآباد (استان مازندران) منتقل شود، می‌توان در هزینه‌ها صرفه‌‌جویی کرد. اگر مسیر انتقال نهاده‌های دامی از بندر امام به بندر امیرآباد تغییر پیدا کند، طی 9 ماه حدود 17 میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی خواهد شد.

موضوع دیگر، درباره نحوه نرخ گذاری کرایه حمل و دریافت این ارقام است، یکی از مشکلات کنونی در این حوزه در حال حاضر، موضوع پشت بارنامه‌نویسی‌هاست. به گفته فعالان عرصه دام و طیور، رانندگان بابت حمل کالا، هزینه مضاعفی را از صاحب کالا طلب می‌کنند که البته شکل رسمی هم ندارد و اگر فعال اقتصادی آن را قبول نکند، حمل کالای وی با تاخیر اتفاق می‌افتد یا حتی انجام نمی‌شود.

به گفته امین هراتی، مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری خراسان رضوی، مشکل کمبود کامیون و اخذ پشت‌بارنامه از سوی رانندگان، یکی دوسالی است که هزینه حمل و نقل جاده‌ای را به شدت افزایش داده است. در واقع رانندگان مبلغی را مضاف بر تعرفه قانونی درخواست می‌کنند و از آنجا که سند معتبری برای افزایش این هزینه‌ها وجود ندارد، این مبالغ جزو هزینه‌ها لحاظ نمی‌شود و مشکل‌آفرین شده است.

کمبود واگن لبه‌دار برای حمل ریلی نهاده

یکی از راه حل‌هایی که اخیرا برای حل این مشکل در جلسه دو سه هفته پیش دبیرخانه شورای گفت‌وگوی خراسان رضوی مطرح شد، استفاده از روش حمل ریلی برای انتقال نهاده‌ها از بنادر به استان بود. در این زمینه، مدیرکل راه آهن خراسان هم اعلام آمادگی کرد که در صورت تخصیص نهاده برای حمل ریلی، اقدامات لازم را انجام دهد.

اما هراتی دراین‌باره می‌گوید: سعی کردیم بخشی از جو خشکسالی معادل 6 هزار تن را از طریق ریل به خراسان رضوی وارد کنیم و بر همین اساس با 4 تا 5 شرکت حمل و نقل ریلی نیز مکاتبه داشتیم؛ اما نتیجه‌ای حاصل نشد. بزرگترین چالش فعلی کمبود واگن لبه‌دار است که جوابگوی این حجم از بار نیست. هدف ما این است که بالغ بر یک میلیون تن در سال نهاده به استان وارد کنیم حال اگر قسمتی از این نهاده‌ها از طریق ریل به استان وارد می شد، تامین نهاده‌های دامی سرعت بیشتری می‌گرفت. اما تنها تعداد معدودی از شرکت‌های ریلی دارای این نوع واگن‌ها هستند و این شرکت‌ها هم از قبل با بخش خصوصی قراردادهایی را منعقد کرده‌اند.

مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری خراسان رضوی با اشاره به مسافت طولانی این استان با بندرامام خاطرنشان می‌کند: هر چند اصرار داریم نهاده‌های دامی از بنادر شمالی به استان تخصیص یابد؛ اما نکته اینجاست که نهاده‌های دامی در بنادر شمالی بسیار محدود است و حجم زیادی از نهاده‌ها از بندرامام به کشور وارد می‌شود.

وجود مافیای بارگیری در بندر امام!

نکته دیگری که هراتی اشاره می‌کند و از آن به عنوان یکی از موانع حل مشکل حمل نهاده‌ها نام می‌برد، انحصارگری و مافیا در بارگیری بارها در بندر امام است. او تصریح می‌کند: متاسفانه در بارگیری بارها از بندر امام مافیا و انحصارگری مشهود است؛ افرادی اجازه نمی‌دهند حمل بار به کامیون‌های استانی تخصیص یابد و به‌رغم اینکه انجمن حمل و نقل خراسان رضوی به این مساله ورود کرده، در بندر به ما اعلام کردند که باید بارنامه در استان خودتان صادر شود. حال اگر بارنامه از استان صادر می‌شد باید تاییدیه دامپزشکی به همراه داشته باشد که این تاییدیه‌ها نیز مهلت محدود 48 ساعته دارند؛ به‌طوری‌که از زمان صدور بارنامه تا رسیدن کامیون به بندر، بعضا تاییدیه‌ها منقضی می‌شد.

چرا پشت‌بارنامه نویسی مرسوم شد؟

اما درباره تخصیص و توزیع استانی نهاده‌های دامی هم ذکر چند نکته خالی از لطف نیست؛ شرکت پشتیبانی امور دام به دو شکل نهاده‌های وارداتی را توزیع می‌کند؛ بخشی از نهاده‌ها از طریق انبار استانی و بخشی هم از بندر توزیع و به دامدار و مرغدار تحویل داده می‌شود که حمل این نهاده‌ها با صاحب بار است. مشکل این است که حجم نهاده‌ها در یکسال اخیر به دلیل خشکسالی، کمبود نهاده‌های تولیدی و نیاز مرغدار و دامدار بیش از گذشته بوده است.

احمد داوطلب زرقی، مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: به دلیل همزمانی تخصیص نهاده‌ها با حمل گندم و نهاده‌های شرکت پشتیبانی در بنادر جنوبی، کامیون در مقطعی از سال اتفاق افتاد و موجب شد مساله‌ «پشت‌‌بارنامه ‌نویسی» شدت گیرد و مرسوم شود. در واقع، بار دامدار، مرغدار، اتحادیه و تعاونی بر روی تابلو بندر اعلام می‌شود و باربری موظف به حمل این بار است؛ اما زمانی که کامیون‌ها برای بارگیری اقدام می‌کنند، راننده‌ها با صاحب بار تماس گرفته و درخواست پشت بارنامه (دریافت وجه 200 تا 300 تومان مضاف بر قیمت رسمی) می‌کنند و دامدار، مرغدار و تعاونی هم به دلیل نیاز به تامین آذوقه دام و طیور خود بر سر هزینه حمل توافق می‌کنند. در غیر این صورت باید نهاده‌های دامی را با قیمت بیشتری از بازار آزاد تهیه کند. از طرفی، اتحادیه و تعاونی نمی‌تواند این وجوه اضافی پرداخت شده برای حمل را بر روی نرخ کالا افزایش دهد؛  لذا این مساله موجب زیان این افراد می‌شود.

داوطلب هم موضوع انحصارگری بارگیری در بنادر جنوبی را به نوعی تایید و ابراز می‌کند: هر چند گاهاً کامیون‌هایی برای حمل نهاده‌های دامی از استان به بنادر جنوبی اعزام می‌شود؛ اما متاسفانه در بنادر وضعیت اختصاص بار به باربری‌ها به‌گونه‌ای است که بار را به راحتی به کامیون‌های دیگر استان‌ها واگذار نمی‌کنند و صرفا برای شرکت‌‎های باربری خاصی بارنامه صادر می‌کنند.

همه استان‌ها مشکل حمل نهاده ندارند

مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره حمل ریلی نهاده‌ها یادآور می‌شود: مشکل کمبود واگن برای حمل نهاده‌های دامی مربوط به خراسان رضوی است. استان‌هایی چون هرمزگان و فارس به دلیل مجاورت با بندر با این مشکلات مواجه نیستند. لذا پیشنهاد می‌شود که سهم بیشتری از نهاده‌های دامی خراسان رضوی از بنادر شمالی تخصیص یابد. انتقال نهاده‌ها از طریق بندر امیرآباد، نوشهر یا از طریق مرز ریلی سرخس به خراسان بهتر است.

داوطلب تصریح می‌کند: اگر حمل نهاده‌های دامی بر عهده خریدار کالا باشد و خریدار بتواند با ارائه تسهیلات، از طریق حمل و نقل ریلی قراردادی منعقد و یک تا دو هزار تن نهاده از طریق ریل به استان وارد کند، اقدام شایسته‌ای است. البته ناگفته نماند حمل نهاده‌های دامی در مقادیر کم به دلیل اجاره انبار در مجاورت راه آهن توجیه اقتصادی برای بخش خصوصی ندارد و در حال حاضر صرفا شرکت پشتیبانی امور دام به دلیل انعقاد قرارداد ریلی، حمل این محصولات را از طریق ریل انجام می‌دهد.

از ظرفیت ریل‌های خارجی برای واردات نهاده استفاده شود

اما محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی، درباره حل مشکل کمبود واگن برای حمل ریلی نهاده‌ها راه حلی دارد. او می‌گوید: استان ما ظرفیت ورود بار نهاده‌های دامی به مشهد و استان با واگن را دارد. درخواست ما این است که با همکاری راه‌آهن خراسان این سفارشات تجمیع شود. این موضوع موجب کاهش 50درصدی قیمت حمل خواهد شد. مسیر خراسان رضوی تا بندر امام بسیار طولانی است و کامیون مجبور است که یک سر مسیر خود را بدون کالا طی کند و برای جبران موضوع، هزینه آن را از تولیدکننده دریافت می‌کند.

وی تاکید می‌کند: درخواست دیگر ما این است که قسمت زیادی از کالاها از طریق ریل خارجی به مشهد وارد شود؛ یعنی واردکننده وادار شود کالا را از طریق ریل و نه کشتی به استان وارد کند. این موضوع نیز به حل شدن مشکل پشت بارنامه‌نویسی کمک خواهد کرد.

تکذیب کمبود کامیون و تایید انحصار حمل نهاده برای یک شرکت

اما برای اجتناب از یک‌جانبه‌نگری در نگارش این گزارش، به سراغ فعالان و متصدیان بخش حمل و نقل داخلی هم می‌رویم تا پاسخ آنها را درباره مباحث مربوط به کمبود کامیون و پشت‌بارنامه ‌نویسی و... بدانیم.

رضا تیموری، رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی کامیون‌داران خراسان رضوی با تکذیب موضوع کمبود کامیون برای حمل نهاده‌ها می‌گوید: نه تنها در بخش نهاده‌های دامی بلکه در حمل هیچ یک از کالاهای اساسی کشور با کمبود کامیون مواجه نیستیم. او البته تاکید می‌کند: مشکل نهاده‌های دامی مربوط به یکسال و دو سال اخیر نمی‌شود بلکه چالش اصلی در حمل این محصولات مربوط به عقد قراردادهایی است که متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی و ادارات تابع آن با یک شرکت حمل و نقلی منعقد می‌کنند و متاسفانه این شرکت‌ها توان جابه‌جایی این نهاده‌ها را ندارند.

تیموری برای اثبات حرف خود درباره تکذیب کمبود کامیون، با طرح این سوال که «مگر در کشور ما تنها نهاده‌های دامی با کامیون حمل می‌شود؟» ابراز می‌کند: در طول شبانه‌روز هزاران دستگاه کامیون در حال تردد هستند و میلیون‌ها تن کالای اساسی کشور توسط همین کامیون‌داران و ناوگان باری جا‌به‌جا می‌شود. تمامی مواد اولیه کارخانه‌ها و شرکت‌ها، کارگاه ها و مزارع توسط کامیون‌داران از بنادر و گمرک بارگیری و به خط تولید رسانده می‌شود و بالعکس؛ محصولات تولیدی آنها توسط ناوگان جاده‌ای به بازار مصرف می‌رسد. آیا تا امروز در این حوزه‌ها شاهد کمبود کامیون بوده‌ایم؟

به گفته رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی کامیون‌داران، حمل نهاده‌های دامی تنها به شرکت حمل و نقل «خلیج فارس» واگذار شده؛ شرکتی که چند هزار میلیارد مطالبات کامیون‌داران را از سال 1390 نپرداخته بود و این مطالبات در سال 1397 وصول شد. تیموری خاطرنشان می‌کند: در اعتراضات سال 1397 کامیون‌داران، یکی از بحث‌های ما با وزارت راه مربوط به دریافت مطالبات معوقه‌مان بود. سوال اینجاست که چرا امروز بارنامه‌ها در بندر امام، بندر چهابهار، بندرعباس یا گمرکات توسط همه شرکت‌ها نوشته نمی‌شود تا همه رانندگان به حوزه حمل نهاده ورود کنند؟ چرا فقط باید شرکت‌های «خلیج فارس»، «آبادان» و... بارنامه بنویسند؟ این شرکت‌ها، کامیون‌داران را در مواقع بارگیری، تخلیه و در پرداخت کرایه با مشکل مواجه می‌کنند و به همین دلیل هیچ کامیون‌داری رغبت به حمل نهاده‌های دامی ندارد.

شرکت‌های حمل و نقل داخلی از نحوه برگزاری مناقصات توسط دستگاه‌های دولتی گلایه‌مندند. تیموری دراین‌باره می‌گوید: مسوولان چگونه مناقصه برگزار می‌کنند که سالیان سال است تنها چند شرکت مشخص به طور انحصاری در مناقصات برنده می‌شوند؟ این شرکت‌ها که توانایی حمل نهاده‌های دامی را ندارند، چرا با قبول کمترین قیمت در مناقصه شرکت می‌کنند؟ آنچه مسلم است «پشت‌بارنامه» هم توسط همین شرکت‌های حمل و نقل متخلف باب شده است. زمانی که پشت بارنامه نوشته می‌شود هم حقوق مسلم دولت نادیده گرفته و هم به رانندگان ظلم می‌شود. پیشنهاد ما این است که جهاد کشاورزی حمل محصولاتی مانند جو، گندم، ذرت و... را نیز مانند دیگر کالاها آزاد کند تا تمامی شرکت‌ها بتوانند برای حمل آن اقدام کنند تا بار دیگر شاهد چنین مشکلاتی نباشیم.

افزایش کرایه‌ها به خاطر حمل یک‌طرفه بار

«روزانه تقریبا 80 هزار تن بار در سطح خراسان رضوی بدون مشکل جابه‌جا می‌شود و از ابتدای امسال هم روزانه حدود 5 هزار تن نهاده‌های دامی، گندم و ذرت از بنادر کشور به این استان وارد شده است.» جواد وحدتی‌فر، معاون حمل و نقل اداره‌ کل راهداری خراسان رضوی با اعلام این مطلب می‌گوید: صدور بارنامه برای 80 هزار تن بار به صورت روزانه در سطح استان حاکی از آن است که تقریبا 6.5درصد بار خراسان رضوی توسط ناوگان جاده‌ای حمل می‌شود. به بیان دیگر، مشکلی برای حمل و نقل کالا توسط کامیون در سطح استان وجود ندارد؛ اما اینکه یک کامیون 1700 کیلومتر را بدون بار از خراسان به سمت بندر طی کند، قطعا هزینه‌های حمل را افزایش می‌دهد.

وحدتی‌فر هم مانند بخش خصوصی فعال در حوزه دام و طیور معتقد است که اقلام مورد نیاز خراسان رضوی باید از آسیای میانه یا بندر امیر آباد به این استان وارد شود و با توجه به اینکه بندر امام به مسیر ریلی مجهز است، بهتر است امکان حمل و نقل ریلی از این بندر فراهم باشد. ضمن اینکه برای حمل کالاهای بخش خصوصی هم مانند بخش دولتی بهتر است مناقصه برگزار شود.

معاون حمل و نقل اداره کل راهداری خراسان رضوی با تایید سخنان تیموری درباره انحصارگری در حمل کالا توسط برخی شرکت‌ها تصریح می‌کند: بعضا مشاهده شده قراردادی برای حمل نهاده با شرکتی منعقد شده؛ اما آن شرکت از حمل بار سرباز زده است و در نتیجه به بهانه‌های مختلف موضوع پشت‌بارنامه مرسوم شده است. به بیان دیگر یا با شرکت‌های حمل و نقل قراردادی منعقد نشده یا اگر منعقد شده، شرکت متعهد به اجرای قرارداد نیست و از آن هیچ شکایتی هم نمی‌شود. از طرفی، شرکت حمل و نقلی در بندر راننده را هم تحریک می‌کند که کرایه‌ای مضاف بر نرخ رسمی و در پشت‌بارنامه قید و اخذ کند. در واقع، شرکت حمل و نقلی که در بنادر است به تعهدات خود عمل نمی‌کند و از آن طرف از صاحب بار مبلغی به عنوان پشت‌بارنامه اخذ می‌شود.

وحدتی‌فر تاکید می‌کند: به طور متوسط از ابتدای سال تاکنون، روزانه 210 دستگاه تریلی از بنادر به استان حمل بار کرده‌اند. لذا ما با مشکل تامین ناوگان مواجه نیستیم؛ اما متاسفانه رفتار نادرست واردکنندگان نهاده‌های دامی و قراردادهایی که تضمینی برای اجرای آن وجود ندارد، باعث ایجاد مسائل حاشیه‌ای در این حوزه شده است. وی می‌افزاید: سازمان راهداری چند شرکت به بنادر جنوبی برای صدور بارنامه معرفی کرده؛ اما بنا به دلایلی به شرکت‌های استانی اجازه صدور بارنامه نمی‌دهند و در حال حاضر صرفا به یک شرکت چنین اختیاری داده شده است.

دستگاه نظارتی در این دو سال کجا بوده؟

بخش خصوصی و دولتی حوزه حمل و نقل معتقد است متولیان واردات و توزیع نهاده‎های دامی بایستی واردکنندگان را موظف به واردات این محصولات کنند و امور حمل نهاده‌ها را به شرکت‌های داخلی واگذار کنند. در واقع، با از بین بردن نقش مافیا در حمل نهاده‌ها از بنادر به استان، بخش زیادی از مشکلات دامداران و مرغداران و کارخانه‌های خوراک دام رفع می‌شود. صاحبان کالا باید از حق انتخاب شرکت‌های حمل و نقل برای حمل کالای خود برخوردار باشند. این در حالی است که در وضعیت فعلی متقاضیان نهاده‌های دامی حق انتخاب ندارند و همین امر باعث باب شدن موضوع پشت‌بارنامه و نارضایتی فعالان اقتصادی شده است. مسلماً اگر دستگاه‌های نظارتی ورودی جدی به این قضیه داشته باشند، این مشکل به سرعت حل می‌شود. حال سوال این است که چرا در این دو سال اخیر دستگاه نظارتی برای حل این موضوع ورود نکرده و مافیای حمل نهاده‌ها در این مدت جولان داده است؟

دنیای اقتصاد