مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در رویکردی تازه، موقعیت دوگانه‌ای اقتصاد سیاسی ایران در محیط بین‌الملل را با انتشار سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» بررسی می‌کند و واکاوی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است.

در قالب این گزارش‌ها، رویدادهای کلیدی از منظر تأثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران موردبحث و بررسی قرار می‌گیرند و در دهمین گزارش «پایش تحولات تجارت جهانی» که اکنون منتشر شده است، نیز مجموعه‌ای از تحولات اخیر در دولایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران موردبحث و بررسی قرار گرفته است.

در بخش اول این گزارش که به پایش تحولات در لایه جهانی اختصاص دارد، ارزیابی جدید آنکتاد از تجارت جهانی مطرح شده که نشان می‌دهد تجارت جهانی در سال ۲۰۲۱ در قیاس با ۱۰ سال گذشته به‌شدت رشد خواهد کرد. داده‌های اولیه در این مورد نمایانگر آن است که ارزش تجارت کالایی در جهان در قیاس با سال ۲۰۲۰ حدود ۳۰ درصد و در قیاس با سال ۲۰۱۹ حدود ۱۵ درصد افزایش‌یافته است.

همچنین در نخستین نشست شورای تجارت و فناوری آمریکا و اروپا، امنیت زنجیره تأمین نیمه‌رساناها، مقابله با سوءاستفاده از فناوری هوش مصنوعی، کنترل صادرات در فناوری‌های حساس، نظارت بر سرمایه‌گذاری و مقابله با چالش‌های تجارت جهانی به‌عنوان 5 اولویت در همکاری آمریکا و اروپا تعیین شده است.

از سوی دیگر بریتانیا نیز پس از برگزیت به دنبال توافقات جدیدی است که آغاز روند الحاق به موافقت‌نامه جامع و پیشرفته مشارکت فراپاسیفیکی و تلاش برای انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد با ایالات متحد ازجمله این تحرکات است.

از طرفی، در منطقه آسیا استراتژی کلان چین تا 2035 با عنوان «مسیر حماسی از فقر تا رفاه» مورد توجه قرار گرفته که مهم‌ترین هدف‌گذاری این سند تبدیل چین به کشوری توسعه‌یافته تا سال ۲۰۳۵ است. مخالفت ژاپن با الحاق چین به موافقت‌نامه جامع و پیشرفته فراپاسیفیکی و برگزاری دومین نمایشگاه تجاری چین و آفریقا از دیگر موضوعات مورد بررسی است.

در بخش دوم این گزارش نیز تحولات در لایه منطقه‌ای مورد توجه قرار گرفته و ازجمله به سرمایه‌گذاری 3.5 میلیارد دلاری چین در بندر کراچی پاکستان باهدف متحول کردن این بندر و تبدیل آن به بندری در کلاس جهانی پرداخته شده که از اهمیت ویژه‌ای برای ایران برخوردار است. عدم تمایل چین به سرمایه‌گذاری در سواحل ایران و توجه فزاینده این کشور به اقتصاد پاکستان نیز از منظر منافع ملی ایران و تعریف واقعی و غیردیپلماتیک این کشور از ایران شایسته توجه است.

از سوی دیگر برنامه عملیاتی روسیه برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری با مجموعه آسه آن مورد بررسی قرار گرفته که این موضوع نیز از منظر منافع ژئواکونومیک ایران اهمیت دارد. مطرح کردن کریدور شمال - جنوب به‌عنوان بخشی از زیرساخت «زنجیره عرضه میان جنوب شرق آسیا و اروپا» می‌تواند در مذاکرات با آسه آن و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مدنظر قرار گیرد؛ اما یکی از مناقشه برانگیزترین مسائل منطقه‌ای به‌یقین آینده تاریک اقتصاد سیاسی افغانستان است که اثرگذاری بالایی بر ایران خواهد داشت.

گزارش جدید بانک جهانی که از چشم‌انداز تراژیک اقتصاد افغانستان حکایت دارد نیز در این گزارش موردبحث و بررسی قرار گرفته است. ترکیب عواملی چون حکومت طالبان، شدیدترین خشک‌سالی 70 سال اخیر، بحران کرونا، تحریم‌ها علیه طالبان، قطع کمک‌های بین‌المللی و وابستگی شدید اقتصاد این کشور به کمک‌های خارجی، زمینه را برای بدترین بحران اقتصادی این کشور در دو دهه اخیر فراهم آورده است. سقوط اقتصادی افغانستان به معنای از دست‌ رفتن یکی از بازارهای صادراتی مهم ایران نیز خواهد بود.

متن کامل دهمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را اینجا مشاهده کنید.